Master_Page-Independence_day_2015-3.jpg

ഗ്രാമീണ ഇന്ത്യക്കാര്‍ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്‍റെ
കാലാള്‍ പടയാളികളും എക്കാലത്തെയുംഏറ്റവും മഹത്തായ ചില കൊളോണിയല്‍ വിരുദ്ധ
വിപ്ലവങ്ങളുടെ നേതാക്കന്മാരുമായിരുന്നു. ഇന്ത്യയില്‍നിന്നും ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണത്തെ
ഓടിക്കാന്‍ അവരിലെ എണ്ണമറ്റ ആയിരക്കണക്കിനാളുകള്‍ ത്യാഗം ചെയ്തു. ഇന്ത്യയെ
സ്വതന്ത്രമായി കാണാനായി കഷ്ടപ്പാടുകള്‍ സഹിച്ച നിരവധിപേര്‍ സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തരം
ഏതാണ്ട് പെട്ടെന്നുതന്നെ വിസ്മൃതിയിലായി. അവസാന കാലങ്ങളില്‍വരെ ജീവിച്ചിരുന്ന
നിരവധി സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനികളുടെ ജീവിതത്തെ 1990’കള്‍ മുതല്‍ ഞാന്‍
രേഖപ്പെടുത്തുന്നുണ്ടായിരുന്നു. അവയില്‍ അഞ്ചെണ്ണം ഇവിടെ നിങ്ങള്‍ക്കു വായിക്കാം:

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%B8%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%BF%E0%B4%B9%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AC%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%80%E0%B4%B7%E0%B5%8D-%E0%B4%AD%E0%B4%B0%E0%B4%A3%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%86-%E0%B4%A8%E0%B5%87%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B5%8B%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D/">‘സാലിഹാന്‍’ ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണത്തെ നേരിട്ടപ്പോള്‍</a></h2>ദേമതി ദേയി സബറും കൂട്ടരും തോക്കുകളേന്തിയ ബ്രിട്ടീഷ്
ഓഫീസര്‍മാരെ ലാത്തികളുമായി ഒഡീഷയിലെ നുവാപാഡയില്‍ നേരിട്ടപ്പോള്‍<h5>ജൂലൈ 28, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%AA%E0%B4%A8%E0%B4%BF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%B0-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%B5%E0%B4%BE%E0%B4%A4%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%BF%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B1%E0%B5%86-%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%BE%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AA%E0%B4%9F%E0%B4%AF%E0%B4%BE%E0%B4%B3%E0%B4%BF%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D---1/">പനിമാര: സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്‍റെ കാലാള്‍ പടയാളികള്‍ - 1</a></h2>പാവപ്പെട്ട ഒഡിയ ഗ്രാമീണര്‍ സമ്പല്‍പൂര്‍ കോടതി പിടിച്ചെടുത്ത്
പ്രവര്‍ത്തിപ്പിക്കാന്‍ ശ്രമിച്ചപ്പോള്‍<h5>ജൂലൈ 25, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%AA%E0%B4%A8%E0%B4%BF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%B0-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%B5%E0%B4%BE%E0%B4%A4%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%BF%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B1%E0%B5%86-%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%BE%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AA%E0%B4%9F%E0%B4%AF%E0%B4%BE%E0%B4%B3%E0%B4%BF%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D---2/">പനിമാര: സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്‍റെ കാലാള്‍
പടയാളികള്‍ - 2</a></h2>‘സ്വാതന്ത്ര്യ ഗ്രാമം’ എന്ന പേര് സമ്പാദിച്ച
ഒഡീഷയിലെ ഒരു ചെറു അധിവാസത്തെപ്പറ്റി...<h5>ജൂലൈ 25, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%B2%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%B7%E0%B5%8D%E0%B4%AE%E0%B4%BF-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E0%B4%A1%E0%B4%AF%E0%B5%81%E0%B4%9F%E0%B5%86-%E0%B4%85%E0%B4%B5%E0%B4%B8%E0%B4%BE%E0%B4%A8-%E0%B4%AA%E0%B5%8B%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B4%82/">ലക്ഷ്മി പാണ്ഡയുടെ അവസാന പോരാട്ടം</a></h2>ദരിദ്രയായ ഈ ഐ.എന്‍.എ. സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനിയുടെ ഒരേയൊരു
ആവശ്യം രാജ്യം അവരെ അംഗീകരിക്കുക എന്നതായിരുന്നു. അതുകൊണ്ടുതന്നെ പ്രായമേറിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന
ഈ സൈനികയുടെ പോരാട്ടം സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തരം ആറ് ദശകങ്ങള്‍ക്കു ശേഷവും തുടര്‍ന്നു.<h5> ജൂലൈ 28, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%85%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%AE%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%B9%E0%B4%BF%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%BF%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B1%E0%B5%86-%E0%B4%92%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%AA%E0%B4%A4%E0%B5%8D-%E0%B4%A6%E0%B4%B6%E0%B4%95%E0%B4%99%E0%B5%8D%E0%B4%99%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D/">അക്രമരാഹിത്യത്തിന്‍റെ ഒന്‍പത് ദശകങ്ങള്‍</a></h2>സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തരം 60 വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്കുശേഷവും
ബാജി മൊഹമ്മദ്‌ എന്ന മനുഷ്യന്‍ അക്രമരഹിത സമരങ്ങള്‍ തുടര്‍ന്നു.<h5>ജൂലൈ 20, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

ഇവയോടൊപ്പം അഞ്ച് കഥകളുടെ മറ്റൊരു കൂട്ടം
കൂടിയുണ്ട്. ‘ടൈംസ്‌ ഓഫ് ഇന്‍ഡ്യ’യില്‍ ആദ്യം പ്രസിദ്ധീകരിച്ച അവ കുറച്ചുകൂടി
ഖണ്ഡികള്‍ കൂട്ടിച്ചേര്‍ത്ത് ഇവിടെ പുനഃപ്രസിദ്ധീകരിക്കുന്നു. മഹത്തായ
വിപ്ലവങ്ങളുടെ പിള്ളത്തൊട്ടിലായിരുന്ന ഗ്രാമങ്ങളെ ചുറ്റിപ്പറ്റി നെയ്തെടുത്തവയാണ്
പ്രസ്തുത ‘വിസ്മൃത സ്വാതന്ത്ര്യ’ പരമ്പര (‘Forgotten Freedoms’
series). ഒരുകൂട്ടം നഗര ഉപരിവര്‍ഗ്ഗത്തെ
കുറിക്കുന്നതല്ല ഇന്ത്യന്‍ സ്വാതന്ത്യ്രം. ഒന്നിലധികം തരത്തിലുള്ള
സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനായി ഗ്രാമീണ ഇന്ത്യക്കാര്‍ വലിയഅളവില്‍ പൊരുതി. ഉദാഹരണത്തിന്
1857-ലെ നിരവധി പോരാട്ടങ്ങള്‍ ഗ്രാമങ്ങളിലാണ് ഉരുത്തിരിഞ്ഞത്. അതേസമയത്ത്
മുംബൈയിലെയും കോല്‍ക്കത്തയിലെയും ഉപരിവര്‍ഗ്ഗം ബ്രിട്ടീഷുകാരുടെ വിജയത്തിനുവേണ്ടി
പ്രാര്‍ത്ഥിക്കുന്നതിനായി യോഗങ്ങള്‍ വിളിച്ചുചേര്‍ക്കുകയായിരുന്നു. 1997-ല്‍,
സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്‍റെ 50-ാം വര്‍ഷത്തില്‍, അത്തരം ചില ഗ്രാമങ്ങളിലേക്ക് ഈ കഥകള്‍ക്കുവേണ്ടി
ഞാന്‍ തിരിച്ചു:

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%B6%E0%B5%87%E0%B5%BC%E0%B4%AA%E0%B5%81%E0%B5%BC-%E0%B4%B5%E0%B4%B2%E0%B4%BF%E0%B4%AF-%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%BE%E0%B4%97%E0%B4%82-%E0%B4%9A%E0%B5%86%E0%B4%B1%E0%B4%BF%E0%B4%AF-%E0%B4%93%E0%B5%BC%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AE/">ശേർപുർ: വലിയ ത്യാഗം, ചെറിയ ഓർമ്മ</a></h2>1942-ൽ പതാക ഉയർത്തുകയും അതിനു വില
നൽകുകയും ചെയ്ത ഉത്തർപ്രദേശ് ഗ്രാമം<h5>ജൂലൈ 20, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%97%E0%B5%8B%E0%B4%A6%E0%B4%BE%E0%B4%B5%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%AF%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AA%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B5%80%E0%B4%B8%E0%B5%8D-%E0%B4%87%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B5%8B%E0%B4%B4%E0%B5%81%E0%B4%82-%E0%B4%86%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%AE%E0%B4%A3%E0%B4%82-%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%A4%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%B7%E0%B4%BF%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B5%81%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B5%8B%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D/">ഗോദാവരിയില്‍ പോലീസ് ഇപ്പോഴും ആക്രമണം
പ്രതീക്ഷിക്കുമ്പോള്‍</a></h2>ആന്ധ്രയിലെ രാമ്പയില്‍നിന്ന് അല്ലുരി
സീതാരാമ രാജു നയിച്ചത് ഏറ്റവും വലിയ കൊളോണിയല്‍ വിരുദ്ധ കലാപങ്ങളിലൊന്നാണ്<h5>ജൂലൈ 14, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%B8%E0%B5%8B%E0%B4%A8%E0%B4%BE%E0%B4%96%E0%B4%A8%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%B5%E0%B5%80%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%A8%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%B0%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%81%E0%B4%A4%E0%B4%B5%E0%B4%A3-%E0%B4%AE%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%9A%E0%B5%8D%E0%B4%9A%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B5%8B%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D/">സോനാഖനില്‍ വീര്‍ നാരായണ്‍ രണ്ടുതവണ
മരിച്ചപ്പോള്‍</a></h2>ഛത്തീസ്‌ഗഢില്‍ വീര്‍ നാരായണ്‍ ആരുടേയും
കാരുണ്യം തേടിയില്ല, തന്‍റെ ജീവിതം നീതിക്കുവേണ്ടി പൊരുതാന്‍ നീക്കിവയ്ക്കുകയും
ചെയ്തു<h5>ജൂലൈ 20, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%95%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%BE%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%B6%E0%B5%87%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%AF%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%B8%E0%B5%81%E0%B4%AE%E0%B5%81%E0%B4%96%E0%B4%A8%E0%B5%86%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%87%E0%B4%9F%E0%B4%BF/">കല്യാശ്ശേരിയില്‍ സുമുഖനെത്തേടി</a></h2>ബ്രിട്ടീഷുകാര്‍ക്കും പ്രാദേശിക
ജന്മിമാര്‍ക്കും ജാതിക്കുമെതിരെ യുദ്ധം ചെയ്തുകൊണ്ട് എല്ലാ മുന്നണികളിലും പോരാടിയ
ഒരു ഗ്രാമം<h5>ജൂലൈ 11, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

<h2><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%B5%E0%B4%BE%E0%B4%A4%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%BF%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B1%E0%B5%86-%E0%B4%85%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B4%A4%E0%B4%BE%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%81%E0%B4%82-%E0%B4%95%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%BE%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%B6%E0%B5%87%E0%B4%B0%E0%B4%BF-%E0%B4%AA%E0%B5%8A%E0%B4%B0%E0%B5%81%E0%B4%A4%E0%B5%81%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A8%E0%B5%81/">സ്വാതന്ത്യത്തിന്‍റെ അമ്പതാമാണ്ടിലും കല്യാശ്ശേരി
പൊരുതുന്നു</a></h2>വേട്ടക്കാരുടെ ദൈവം കമ്മ്യൂണിസ്റ്റുകാര്‍ക്ക് ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണത്തിൽ നിന്നും അഭയം നൽകിയപ്പോൾ<h5>ജൂലൈ 14, 2021 | <a href="https://ruralindiaonline.org/authors/p-sainath">പി. സായ്‌നാഥ്</a></h5>

ഏറ്റവും അവസാനത്തെ, തങ്ങളുടെ 90’കളിലുള്ള, സ്വാതന്ത്ര്യസമര
സേനാനികളെ പിന്തുടരുന്നതും അവരുടെ ജീവിതങ്ങള്‍ രേഖപ്പെടുത്തുന്നതും പാരി തുടരുന്നു

പരിഭാഷ: റെന്നിമോന്‍ കെ. സി.

സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്‍റെ പത്ത് കഥകള്‍

अजादी के दस कहिनी

Nine decades of non-violence

આઝાદીની દસ કથાઓ

పది స్వాతంత్య్ర గాథలు

ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀਆਂ ਦਸ ਕਹਾਣੀਆਂ

ಹತ್ತು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಕಥೆಗಳು

ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ୧୦ କାହାଣୀ

স্বাধীনতার দশটি আখ্যান

பத்து முத்தான விடுதலைப் போராட்ட கதைகள்

স্বাধীনতাৰ দহটা কাহিনী

आज़ादी की दस दास्तान

स्वातंत्र्याच्या दहा कहाण्या

آزادی کی دس کہانیاں

Saliha

Panimara's foot soldiers of freedom - 1

Panimara's foot soldiers of freedom - 2

01-R005-23A-PS-Visible_Work_Invisible_Women_-_Home_again_home_againPanel_L0Pi7RP.jpg

ഗ്രാമീണ സ്ത്രീകള്‍ ഏര്‍പ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ഒരുപാട്
തരത്തിലുള്ള ജോലികള്‍ ചിത്രീകരിച്ചിട്ടുള്ള <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%92%E0%B4%B0%E0%B5%81-%E0%B4%93%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B2%E0%B5%88%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AB%E0%B5%8B%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8B-%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%A6%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B6%E0%B4%A8%E0%B4%82/">ദൃശ്യമായ
ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകള്‍, ഒരു ചിത്ര പ്രദര്‍ശനം</a> എന്ന പ്രദര്‍ശനത്തിന്‍റെ ഭാഗമാണ് ഈ പാനല്‍. ഈ
ചിത്രങ്ങള്‍ മുഴുവന്‍ 1993 മുതല്‍ 2002 വരെയുള്ള കാലഘട്ടത്തില്‍ വിവിധ ഇന്ത്യന്‍
സംസ്ഥാനങ്ങളില്‍ നിന്നും പി. സായ്‌നാഥ് എടുത്തതാണ്.
നിരവധി വര്‍ഷങ്ങളോളം രാജ്യത്തിന്‍റെ മിക്കഭാഗത്തും പര്യടനം നടത്തിയ യഥാര്‍ത്ഥ
പ്രദര്‍ശനത്തെ പാരി ഇവിടെ ക്രിയാത്മകമായി ഡിജിറ്റൈസ് ചെയ്തിരിക്കുന്നു.വീട്, വീണ്ടും
വീട്...യഥാർത്ഥത്തിൽ അവർ നേരത്തെതന്നെ പാചകം കഴിഞ്ഞിരുന്നു.
കരിപ്പുകട്ടി (കരിമ്പനയിൽ നിന്നുണ്ടാക്കുന്ന ശർക്കര) സംസ്കരിച്ച് ഉപജീവനത്തിനായി
വിൽക്കുന്ന തമിഴ്‌നാട്ടിലെ ഒരു കുടുംബത്തിൽ നിന്നുള്ള വ്യക്തിയാണവർ.
അവർ ഇളക്കിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന വലിയ പാത്രത്തിലെ സാധനം അതാണ്. അവരുടെ ഭാഗത്തു നിന്നുണ്ടാകുന്ന
ഒരു അബദ്ധം കുടുംബത്തിന്‍റെ അടുത്ത കുറച്ചു ദിവസങ്ങളിലെ വരുമാനത്തെ ബാധിച്ചേക്കാം.





കുറച്ചുസമയം എടുക്കുന്ന ഒരു പണിയാണിത്. പാചകവും
അങ്ങനെയായിരുന്നു. പുകപടലങ്ങൾ ശ്വസിച്ച് ഒന്നല്ലെങ്കിൽ മറ്റൊരു പണി ചെയ്ത് ഒരു ദിവസം
ഒരുപാട് സമയം അവർ ചിലവഴിക്കണം. ഇത് ഒരു സ്ത്രീയെന്ന നിലയിൽ അവർക്കായി നീക്കി വച്ചിരിക്കുന്ന
എല്ലാ പണികൾക്കും പുറമെയാണ്. ഈയൊരു ഉത്തരവാദിത്തം വളരെ ചെറുപ്പത്തിൽ തന്നെ അടിച്ചേൽപ്പിച്ചതിനാൽ
അവർ (തന്നെപ്പോലുള്ള ദശലക്ഷക്കണക്കിന് മറ്റുള്ളവരെപ്പോലെ) വളരെ നേരത്തെ പഠനം നിർത്തി.

വീടുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ജോലികൾ നിരവധിയാണ്. തലയിൽ കുട്ടയേന്തിയ, ആന്ധ്രാപ്രദേശിലെ വിജയനഗരത്തിൽ നിന്നുള്ള ചെറുപ്പക്കാരിയായ സ്ത്രീ (താഴെ മദ്ധൃത്തിൽ) ഇനിയും പാചകം തുടങ്ങിയിട്ടില്ല. മണിക്കൂറുകളോളം
വയലിൽ തിരഞ്ഞുനടന്ന് പാചകത്തിനുവേണ്ടിയും മറ്റ് കാര്യങ്ങൾക്കു വേണ്ടിയുമുള്ള വിറക്
അവർ ശേഖരിച്ചു. അതേ ഗ്രാമത്തിൽ നിന്നുള്ള അവരുടെ അയൽക്കാരി നേരത്തെതന്നെ
പാചകം തുടങ്ങി - കുറച്ച് തുറന്ന ഒരു സ്ഥലത്താണെങ്കിൽ പോലും.

അയൽക്കാരി താരതമ്യേന ഭാഗ്യവതിയാണ്. നിരവധി സ്ത്രീകളും
ജനാലകളില്ലാത്ത ചെറിയ ഇടങ്ങളിലാണ് പാചകം ചെയ്യുന്നത്. പാചക ഇന്ധനങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള കനത്ത
പുക അവരെ മലിനമായ ഫാക്ടറികളിലെ വ്യവസായ തൊഴിലാളികൾ നേരിടുന്നതിലുമധികം അപകടത്തിലാക്കുന്നു.

ഉത്തർപ്രദേശിലെ ഗാസിപ്പൂരിൽ നിന്നുള്ള സ്ത്രീ (മുകളിൽ ഇടത്) ഉലക്കയുപയോഗിച്ചു
ചെയ്യുന്ന പ്രവൃത്തിക്ക് ഒറ്റനോട്ടത്തിൽ കാണുന്നതിനേക്കാൾ കൂടുതൽ ശക്തിയും ആയാസവും ആവശ്യമുണ്ട്. ഭക്ഷണസാധനങ്ങൾ
ക്രമീകരിക്കുന്നതുമായി ബന്ധപ്പെടുന്ന എല്ലാത്തരം പ്രവർത്തനങ്ങളും സ്ത്രീകളുടെ ജോലിയാണ്. ഇപ്പറഞ്ഞ
ജോലികളെല്ലാം ചെയ്യുന്നതും കുട്ടികളെ വളർത്തുന്നതും കൂടാതെ അവർ കാലികളെയും നോക്കണം.

വസ്ത്രങ്ങൾ അലക്കുക, അരയ്ക്കുക,
പച്ചക്കറികൾ അരിയുക,
പാത്രങ്ങൾ കഴുകുക,
വിവിധ സമയങ്ങളിൽ വിവിധ കുടുംബാംഗങ്ങളെ ഊട്ടുക എന്നിവയൊക്കെ
മറ്റു ജോലികളിൽ പെടുന്നു. അസുഖബാധിതരായ ബന്ധുക്കളെ നോക്കുന്നത് എല്ലായ്പ്പോഴും അവരുടെ
ഉത്തരവാദിത്തമാണ്. ഈ ജോലികളൊക്കെ ‘സ്ത്രീകളുടെ ജോലി’യായി കാണുന്നു
- അതിനൊരിക്കലും കൂലി നൽകുന്നുമില്ല. ആ അർത്ഥത്തിൽ ഗ്രാമീണ
സ്ത്രീകൾ നഗര സ്ത്രീകളിൽ നിന്നും വ്യത്യസ്തരല്ല. പക്ഷെ വെള്ളവും വിറകും ശേഖരിക്കാൻ
വളരെ അകലെ പോകണമെന്നതും പാടത്തെ പണിയുടെ സ്വഭാവവും ഗ്രാമീണ സ്ത്രീകളുടെ ബുദ്ധിമുട്ടുകൾ
വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു.

ഝാർഖണ്ഡിലെ പലാമുവിൽ ഒരു ആദിവാസി സ്ത്രീ പാചകത്തിനായി
ഗേട്ടി കിഴങ്ങ് തയ്യാറാക്കുന്നു (മുകളിലെ മൂന്ന് ചിത്രങ്ങളിൽ ഏറ്റവും വലത്).
വറുതി കാലങ്ങളിൽ ഇത് ശേഖരിക്കുക അത്ര എളുപ്പമല്ല. മിക്ക
ദിവസങ്ങളിലും രാവിലെ കാട്ടിൽ ഇതിനായി അവർ സമയം ചിലവഴിക്കുന്നു. വെള്ളം ശേഖരിക്കാനായി നേരത്തെ തന്നെ നല്ല സമയം ചിലവഴിച്ചു
കഴിഞ്ഞു. പക്ഷെ കൂടുതൽ വെള്ളത്തിനായി ഇനിയും പോകേണ്ടിവരും. ഈ ജോലികൾ ചെയ്യുന്നതിന്‍റെ
ഭാഗമായി തന്‍റെ ഗ്രാമത്തിന് സമീപമുള്ള ബാലുമാഥ് കാട്ടിലെ വന്യമൃഗങ്ങളുടെ പാത അവർക്ക്
മറികടന്നു പോകേണ്ടിവരും.

സ്ത്രീകൾ ഏറ്റവും അവസാനം, ഏറ്റവും കുറച്ചാണ് കഴിക്കുന്നത്. കൂടാതെ കുറച്ച്
സമയമാണ് വിശ്രമിക്കുന്നതും. അതിനാൽ ഊർജ്ജം ഊറ്റിയെടുക്കുന്ന
ഈ ദിനചര്യകൾ അവരുടെ ആരോഗ്യത്തെ തകർക്കുന്നു.

പരിഭാഷ: റെന്നിമോന്‍ കെ. സി.

ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾ: വീട്, വീണ്ടും വീട്... (പാനല്‍ 8)

புலப்படும் பணிகள், புலப்படாத பெண்கள் –  மீண்டும் வீடு, மீண்டும் வீடு (பகுதி 8)

Visible Work, Invisible Women: Home again, home again … (Panel 8)

દેખીતાં કામ, અદ્રશ્ય મહિલાઓ: હોમ અગેઇન, હોમ અગેઇન… (પેનલ 8)

ଦୃଶ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ, ଅଦୃଶ୍ୟ ମହିଳା - ପୁଣି ଘର, ପୁଣି ଘର... (ପ୍ୟାନେଲ ୮)

দৃশ্যমান কাম, অদৃশ্য নাৰী: আকৌ ঘৰ ঘৰ... (৮ নং পেনেল)

ಕಾಣುವ ಕೆಲಸಗಳ ನಡುವೆ ಕಾಣದೆ ಹೋಗುವ ಮಹಿಳೆಯರು: ಅದೇ ಮನೆ, ಅದೇ ಕೆಲಸ… (ಪ್ಯಾನೆಲ್‌ 8)

కనిపించే పని, కనిపించని మహిళలు: కష్టాలకు చిరునామా… (ప్యానల్ 8)

ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ ਬੋਲੇ, ਔਰਤ ਰਹੀ ਓਹਲੇ ਦੀ ਓਹਲੇ: ਉਹੀ ਘਰ ਉਹੀ ਕੰਮ... (ਪੈਨਲ 8)

দৃশ্যমান কাজ, অদৃশ্য নারী - রান্নাবান্না ঘরকন্না… (প্যানেল ৮)

काम ही काम, महिलाएं गुमनाम: वही घर, वही काम (पैनल 8)

दिसणारं काम, न दिसणाऱ्या बाया – घराकडे अपुल्या (पॅनेल ८)

کام ہی کام، عورتیں گمنام: وہی گھر، وہی کام… (پینل ۸)

Palamau

01-Visible_Work_Invisible_Women-an_online_photo_exhibition.jpg

<h4></h4><h4>‘ദൃശ്യമായ
ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകള്‍’ എന്ന ഫോട്ടോ പ്രദര്‍ശനത്തിലേക്ക് സ്വാഗതം</h4>

ഗ്രാമീണ സ്ത്രീകള്‍ ചെയ്യുന്ന ഒരുപാട്
തരത്തിലുള്ള ജോലികള്‍ ചിത്രീകരിക്കുന്ന യഥാര്‍ത്ഥ ചിത്രങ്ങളുടെ സമ്പൂര്‍ണ്ണ പ്രദര്‍ശനത്തിലേക്ക്
ഈ ദൃശ്യ പര്യടനം കാഴ്ചക്കാരെ എത്തിക്കുന്നു. ഈ ചിത്രങ്ങള്‍ മുഴുവന്‍ 1993 മുതല്‍
2002 വരെയുള്ള കാലഘട്ടത്തില്‍ വിവിധ ഇന്ത്യന്‍
സംസ്ഥാനങ്ങളില്‍ നിന്നും പി. സായ്‌നാഥ് എടുത്തതാണ്.
സാമ്പത്തിക പരിഷ്കരണത്തിന്‍റെ ആദ്യ ദശകം മുതല്‍ ദേശീയ ഗ്രാമീണ തൊഴിലുറപ്പ് പദ്ധതി
(National Rural Employment Guarantee Scheme) ആരംഭിക്കുന്നതിന് രണ്ട് വര്‍ഷം മുമ്പ് വരെയുള്ള, ഏകദേശം രണ്ട് പതിറ്റാണ്ട്
വരുന്ന, കാലഘട്ടമാണിത്. 2002 മുതല്‍ ഇന്ത്യയില്‍ നിന്ന് മാത്രമായി
ഏഴ് ലക്ഷത്തിലധികം ആളുകളാണ് ഈ പ്രദര്‍ശനത്തിന്‍റെ 4 നേരിട്ടുള്ള അവതരണങ്ങള്‍
കണ്ടത്. റെയില്‍വേ സ്റ്റേഷനുകള്‍, ഫാക്ടറി ഗേറ്റുകള്‍, കര്‍ഷക തൊഴിലാളികളുടെയും
മറ്റ് തൊഴിലാളികളുടെയും വലിയ റാലികള്‍, സ്ക്കൂളുകള്‍, കോളേജുകള്‍, സര്‍വ്വകലാശാലകള്‍
എന്നിവയൊക്കെയാണ് ഇവ പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കുന്ന സ്ഥലങ്ങള്‍. ഈ മുഴുവന്‍ സൃഷ്ടികളും ആദ്യമായാണ്
ഈ സൈറ്റില്‍ പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കുന്നത്.‘ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകള്‍’
എന്നത് ഒരുപക്ഷെ പൂര്‍ണ്ണമായും ഡിജിറ്റൈസ് ചെയ്ത, ക്യൂറേറ്റ് ചെയ്ത നിശ്ചല
ചിത്രങ്ങളുടെ ഇത്തരത്തിലുള്ള ആദ്യത്തെ പ്രദര്‍ശനമാണ്. നേരിട്ട് പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കുന്ന
ഈ ചിത്രങ്ങള്‍ (കുറിപ്പുകളോടും കുറച്ചധികം ഫോട്ടോഗ്രാഫുകളോടും കൂടി)
ക്രിയാത്മകമായി ഓണ്‍ലൈനിലും പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കുന്നു. ഓരോ പാനലിനും ശരാശരി 2-3
മിനിറ്റുകള്‍ നീളുന്ന വീഡിയോകള്‍ ഉണ്ട്. പ്രദര്‍ശനങ്ങള്‍ അവസാനിപ്പിക്കുന്ന അവസാന
പാനല്‍ ഏകദേശം 7 മിനിറ്റുണ്ട്. വീഡിയോ കാണാനും, അതോടൊപ്പമുള്ള
ഫോട്ടോഗ്രാഫറുടെ അഭിപ്രായങ്ങള്‍ ശ്രവിക്കാനും, കുറിപ്പുകള്‍ വായിക്കാനും, ഓരോ
നിശ്ചല ചിത്രങ്ങളും മികച്ച റെസൊലൂഷനില്‍ കാണാനും കാഴ്ചക്കാരായ നിങ്ങള്‍ക്ക് പ്രദര്‍ശനം
അവസരം ഒരുക്കുന്നു.പേജില്‍ നല്‍കിയിരിക്കുന്ന വീഡിയോ
കണ്ടതിനുശേഷം പേജ് താഴോട്ട് സ്ക്രോള്‍ ചെയ്ത് നിങ്ങള്‍ക്ക് അത് ചെയ്യാവുന്നതാണ്.
ഓരോ പേജിലെയും വീഡിയോയുടെ താഴെ യഥാര്‍ത്ഥ കുറിപ്പും ആ പാനലിന്‍റെ നിശ്ചല
ചിത്രങ്ങളും കാണാവുന്നതാണ്.









താല്‍പര്യമുണ്ടെങ്കില്‍ താഴെ നല്‍കിയിരിക്കുന്ന
ലിങ്കുകള്‍ ക്ലിക്ക് ചെയ്ത്, ഒരു സമയത്ത് ഒരു പാനല്‍ എന്ന രീതിയില്‍ നിങ്ങള്‍ക്കും
വായിക്കാം. നിങ്ങള്‍ക്ക് താല്‍പര്യമുള്ളിടത്ത് ഈ രീതിയില്‍ ശ്രദ്ധ
കേന്ദ്രീകരിക്കാവുന്നതാണ്. അതോടൊപ്പം മുഴുവന്‍ പ്രദര്‍ശനവും ഒരു വീഡിയോയില്‍ തുടര്‍ച്ചയായും
നിങ്ങള്‍ക്ക് കാണാം. താഴെ നല്‍കിയിരിക്കുന്നവയിലെ ഏറ്റവും അവസാനത്തെ ലിങ്കില്‍
നിങ്ങള്‍ക്കത് സാധിക്കും.

<h4></h4><h4>പാനല്‍
2: <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%BE-%E0%B4%9C%E0%B5%80%E0%B4%B5%E0%B4%BF%E0%B4%A4%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%82-%E0%B4%AE%E0%B5%81%E0%B4%B4%E0%B5%81%E0%B4%B5%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%A8%E0%B4%9F%E0%B5%81%E0%B4%B5%E0%B5%8D-%E0%B4%A8%E0%B4%BF%E0%B4%B5%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%A4%E0%B5%86-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%9A%E0%B5%86%E0%B4%AF%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B5%81%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B5%8B%E0%B5%BE-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-2/">ജീവിതകാലം
മുഴുവന്‍ നടുവ് നിവര്‍ക്കാതെ ജോലി ചെയ്യുമ്പോൾ</a></h4>

<h4></h4><h4>പാനല്‍
3: <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%95%E0%B5%83%E0%B4%B7%E0%B4%BF%E0%B4%AF%E0%B5%86%E0%B4%99%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%81%E0%B4%82-%E0%B4%AD%E0%B5%82%E0%B4%AE%E0%B4%BF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%B5%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%AE%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E0%B4%B2-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-3/">ജോലി
കൃഷിയെങ്കിലും ഭൂമി സ്വന്തമല്ല</a></h4>

<h4>പാനല്‍
4: <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%BE-%E0%B4%AE%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E0%B4%A3%E0%B5%81%E0%B4%82-%E0%B4%85%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AE%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B5%81%E0%B4%82-%E0%B4%AA%E0%B5%81%E0%B4%B0%E0%B5%81%E0%B4%B7%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B5%81%E0%B4%9F%E0%B5%86-%E0%B4%B8%E0%B4%AE%E0%B4%AF%E0%B4%B5%E0%B5%81%E0%B4%82-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B5%BD-4/">മണ്ണും
അമ്മമാരും ‘പുരുഷന്മാരുടെ സമയവും’</a></h4>

<h4></h4><h4>പാനല്‍
6: <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%BE-%E0%B4%89%E0%B4%AA%E0%B4%9C%E0%B5%80%E0%B4%B5%E0%B4%A8-%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B5%BC%E0%B4%97%E0%B5%8D%E0%B4%97%E0%B4%99%E0%B5%8D%E0%B4%99%E0%B5%BE-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B5%BD-6/">ഉപജീവന
മാർഗ്ഗങ്ങൾ</a></h4>

<h4></h4><h4>പാനല്‍
7: <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%BE-%E0%B4%9A%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%AF%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%87%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B5%8D-%E0%B4%9A%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%AF%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%87%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B5%8D-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-7/">ചന്തയിലേക്ക്, ചന്തയിലേക്ക്...</a></h4><h4> </h4>

<h4></h4><h4>പാനല്‍
9A: <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%BE-%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%BF%E0%B4%B5%E0%B4%B3%E0%B5%BC%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%BD-%E0%B4%B0%E0%B4%82%E0%B4%97%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-9a/">കാലിവളർത്തൽ
രംഗത്ത്...</a></h4>

<h4>പാനല്‍
9B: <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%BE-%E0%B4%B6%E0%B5%81%E0%B4%9A%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B0%E0%B4%A3-%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%B5%E0%B5%BC%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%A8%E0%B4%99%E0%B5%8D%E0%B4%99%E0%B4%B3%E0%B4%BF%E0%B5%BD-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-9b/">ശുചീകരണ
പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ! ...</a></h4>

<h4>പാനല്‍ 10: <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%BE-%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%99%E0%B5%8D%E0%B4%99%E0%B5%BE-%E0%B4%A8%E0%B4%BF%E0%B4%AF%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%A3%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B4%BE%E0%B4%95%E0%B5%81%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B5%8B%E0%B5%BE-%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-10/">കാര്യങ്ങൾ നിയന്ത്രണത്തിലാകുമ്പോൾ</a></h4>

അല്ലെങ്കില്‍ എല്ലാ വീഡിയോകളും ഒറ്റ
ഷോട്ടില്‍ (ഇത് 32 മിനിറ്റ് ഉണ്ട്. പക്ഷെ ഒരു പാനലിന് ശേഷം അടുത്ത പാനല്‍ എന്ന
നിലയില്‍, തുടര്‍ച്ചയായി, നിങ്ങളെ മുഴുവന്‍ പ്രദര്‍ശനവും കാണിക്കുന്നു). എഴുതിയത്
വായിക്കുന്നതിനായി നിങ്ങള്‍ ഓരോ പാനല്‍ പേജിലേക്കും പോകണം. 32 മിനിറ്റ് വരുന്ന
മുഴുവന്‍ പ്രദര്‍ശനത്തിനത്തിന്‍റെയും വീഡിയോയിലേക്കുള്ള ലിങ്ക് താഴെക്കാണാം.

<h4></h4><h4><a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%BE-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%81%E0%B4%82-%E0%B4%A4%E0%B5%8A%E0%B4%B4%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%81%E0%B4%82-%E0%B4%97%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AE%E0%B5%80%E0%B4%A3-%E0%B4%87%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AF%E0%B4%BF%E0%B4%B2%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%B5%E0%B5%80%E0%B4%A1%E0%B4%BF%E0%B4%AF/">ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾ: സ്ത്രീകളും തൊഴിലും ഗ്രാമീണ ഇന്ത്യയില്‍ (വീഡിയോ)</a></h4>

ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകള്‍: ഒരു ഓണ്‍ലൈന്‍ ഫോട്ടോ പ്രദര്‍ശനം

புலப்படும் பணியும், புலப்படாத பெண்களும்: ஓர் இணைய வழி புகைப்பட கண்காட்சி

Visible Work, Invisible Women: an online photo exhibition

દેખીતાં કામ, અદ્રશ્ય મહિલાઓ (વિઝિબલ વર્ક, ઈનવિઝિબલ વુમન): એક ઓનલાઈન ફોટો પ્રદર્શન

ମହିଳାମାନେ କାମ କରନ୍ତି କିନ୍ତୁ ତାହା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ: ଏକ ଅନଲାଇନ୍‌ ଫଟୋ ପ୍ରଦର୍ଶନୀ

দৃশ্যমান কাম, অদৃশ্য নাৰী: এক অনলাইন আলোকচিত্ৰ প্ৰদৰ্শনী

ಕಾಣುವ ಕೆಲಸಗಳ ನಡುವೆ ಕಾಣದೆ ಹೋಗುವ ಮಹಿಳೆಯರು: ಹೀಗೊಂದು ಆನ್‌ಲೈನ್‌ ಚಿತ್ರಪ್ರದರ್ಶನ

కనిపించే పని, కనిపించని మహిళలు: ఆన్‌లైన్ ఛాయాచిత్ర ప్రదర్శన

ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ ਬੋਲੇ, ਔਰਤ ਰਹੀ ਓਹਲੇ ਦੀ ਓਹਲੇ: ਆਨਲਾਈਨ ਫ਼ੋਟੋ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ

काम ही काम, महिलाएं गुमनामः ऑनलाइन फ़ोटो प्रदर्शनी

দৃশ্যমান কাজ, অদৃশ্য নারী: একটি অনলাইন আলোকচিত্র প্রদর্শনী

کام ہی کام، عورتیں گمنام: آن لائن تصاویر پر مبنی نمائش

पी. साईनाथ यांचे ऑनलाइन फोटो प्रदर्शन

Mumbai

01-PS-The-wilderness-library.jpg

ഒരു ചെറിയ ചായക്കട, ഒറ്റപെട്ടുനിൽക്കുന്ന മൺചുവരുകളുള്ള ഒരു നിർമ്മിതി. ഉമ്മറത്തു തൂക്കിയിരിക്കുന്ന തെളിഞ്ഞകടലാസ്സിൽ കൈയക്ഷരംകൊണ്ട് ഇങ്ങനെ അടയാളപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു:
 
 
 അക്ഷര ആർട്സ് &amp; സ്പോർട്സ്
 
 ലൈബ്രറി
 
 ഇരുപ്പുകല്ലക്കുടി
 
 ഇടമലക്കുടി

ഒരു ഗ്രന്ഥശാല? ഈ ഇടുക്കി ജില്ലയിലെ വനത്തിലും വന്യതയിലും? ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും സാക്ഷരമായ സംസ്ഥാനമായ കേരളത്തിലെ സാക്ഷരതകുറഞ്ഞ ഒരു പ്രദേശം. സംസ്ഥാനത്തെ ആദ്യത്തെ തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട ഗോത്രസഭയുള്ള ഈ ചെറുഗ്രാമത്തിൽ 25 കുടുംബങ്ങളേയുള്ളു. മറ്റാർക്കെങ്കിലും ഇവിടെ നിന്നു ഒരു പുസ്‌തകം കടംവാങ്ങണമെങ്കിൽ നിബിഢവനത്തിലൂടെ നീണ്ട ഒരു യാത്ര വേണ്ടിവരും. അവർ അതിനു മുതിരുമോ, ശരിക്കും?
 
 
 &quot;തീർച്ചയായും,&quot; ചായവിൽപ്പനക്കാരനും, കായികസമിതി സംഘാടകനും, പിന്നെ ഗ്രന്ഥശാലാധികാരികൂടിയായ 73 വയസ്സുകാരൻ ചിന്നത്തമ്പി പറയുന്നു. &quot;അവർ വരാറുണ്ട്.&quot; അദ്ദേഹത്തിൻറെ ചെറിയ പീടിക - ചായ, &#39;മിക്‌സ്ചർ&#39;, ബിസ്കറ്റ്, തീപ്പെട്ടി പിന്നെ മറ്റു പലചരക്കുകളും വിൽക്കുന്നത് - ഇടമലക്കുടിയുടെ കുന്നിൻപ്രദേശത്തെ നാൽക്കവലയിൽ ആണ് സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത്. കേരളത്തിലെ ഏറ്റവും വിദൂരമായ പഞ്ചായത്തായ ഇവിടെ മുതുവാൻ എന്ന ഒരു ആദിവാസിസമൂഹം മാത്രമാണു വസിക്കുന്നത്. മുന്നാറിനടുത്തുള്ള പെട്ടിമുടിയിൽനിന്നും 18 കിലോമീറ്റർ നടക്കേണ്ടി വന്നു ഇവിടെ എത്തിചേരാൻ. ചിന്നത്തമ്പിയുടെ ചായക്കട-ഗ്രന്ഥശാലയിൽ എത്താൻ പിന്നെയും നടക്കണം. ഞങ്ങൾ അദ്ദേഹത്തിൻറെ ഗൃഹത്തിൽ എത്തിയപ്പോൾ അദ്ദേഹത്തിൻറെ ഭാര്യ ജോലിക്കു പോയിരിക്കുകയായിരുന്നു. ഇവരും മുതുവാന്മാർ ആണ്.
 
 &quot;ചിന്നത്തമ്പി, ഞാൻ ചായ കുടിച്ചു. പലചരക്കുക്കൾ കണ്ടു. പക്ഷെ, താങ്കളുടെ ഗ്രന്ഥശാല എവിടെ?,&quot; അമ്പരപ്പോടെ ഞാൻ ചോദിക്കുന്നു. അദ്ദേഹം തൻറെ ആകർഷകമായ പുഞ്ചിരിതൂകികൊണ്ട് ഞങ്ങളെ ആ ചെറിയ കെട്ടിനുള്ളിലേക്കു നയിക്കുന്നു. ഒരു ഇരുണ്ട മൂലയിൽ നിന്നും, അദ്ദേഹം രണ്ടു വലിയ ചാക്കുകൾ എടുത്തു - 25 കിലോയിൽ അധികം അരി കൊള്ളുന്ന തരത്തിലുള്ളത്. അദ്ദേഹത്തിൻറെ മുഴുവൻ ശേഖരമായ 160 പുസ്‌തകങ്ങൾ ആയിരുന്നു അവയിൽ. എല്ലാ ദിവസവും ഗ്രന്ഥാശാലയുടെ പ്രവൃത്തിസമയങ്ങളിൽ ചെയ്യുന്നതുപോലെ അദ്ദേഹം അവയെല്ലാം ഒരു പായയിൽ ശ്രദ്ധയോടുകൂടി നിരത്തി.
 
 ഞങ്ങളുടെ എട്ടംഗ പര്യടനസംഘം വിസ്മയത്തോടെ പുസ്‌തകങ്ങൾ മറിച്ചുനോക്കി. എല്ലാം, രാഷ്ട്രീയ രചനകൾ വരെ, ഓരോന്നും സാഹിത്യകൃതിയും വിശിഷ്ടവുമാണ്. അത്യന്തം ഉദ്വെഗജനകമായ കൃതികളോ, ധാരാളം വിപണനമുള്ളവയോ, യുവാക്കൾക്കു പ്രിയമുള്ളവയോ ആയ ഒന്നും ഇവിടെയില്ല. &quot;ചിലപ്പതികാരം&quot; എന്ന തമിഴ് ഇതിഹാസകാവ്യത്തിൻറെ ഒരു മലയാളതർജ്ജമ ഉണ്ട്. വൈക്കം മുഹമ്മദ് ബഷീർ, എം. ടി. വാസുദേവൻ നായർ, കമലാ ദാസ് എന്നിവരുടെ പുസ്‌തകങ്ങൾ ഉണ്ട്. എം. മുകുന്ദൻ, ലളിതാംബിക അന്തർജനം പിന്നെ മറ്റുചിലരുടെയും കൃതികൾ ഉണ്ട്. മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ ലഘുഗ്രന്ഥങൾക്കൊപ്പം തോപ്പിൽ ഭാസിയുടെ &quot;നിങ്ങളെന്നെ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റാക്കി&quot; എന്ന പ്രസിദ്ധമായ നവോത്ഥാനപരവും വിവാദവുമായ കൃതിയുമുണ്ട്.
 
 &quot;പക്ഷെ, ചിന്നത്തമ്പി, ഇവിടെയുള്ളവർ ശരിക്കും ഇങ്ങനെയുള്ള കൃതികൾ വായിക്കുമോ?&quot; പുറത്തു ഇരുന്നുകൊണ്ട് ഞങ്ങൾ ചോദിചു. മിക്ക ആദിവാസി സമൂഹങ്ങളെപോലെ മുതുവന്മാരും മറ്റു ഭാരതീയരേക്കാളും വളരെയധികം ദാരിദ്ര്യംകൊണ്ടു വലയുന്നവരും വിദ്യാഭ്യാസം ഉപേക്ഷിക്കുന്ന നിരക്ക് കൂടുതലുള്ളവരും ആണ്. ഉത്തരം നൽകുന്നതിനായി, അദ്ദേഹം തൻറെ ഗ്രന്ഥശാല പട്ടിക തപ്പിയെടുത്തു. ഇതു വളരെ കുറ്റമറ്റരീതിയിൽ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന പുസ്‌തകങ്ങൾ കടംനൽകിയതിൻറെയും തിരിച്ചുലഭിച്ചതിൻറെയും രേഖയാണ്. ഈ ചെറുഗ്രാമത്തിൽ 25 കുടുംബങ്ങളേയുള്ളുവെങ്കിലും, 2013-ൽ 37 പുസ്‌തകങ്ങൾ കടമെടുത്തിരുന്നു. അത് മൊത്തം ശേഖരത്തിൻറെ കാൽഭാഗത്തോളം വരും - ഒരു സാമാന്യം നല്ല കടമെടുക്കൽ നിരക്കാണ്. ഈ ഗ്രന്ഥാശാലയ്‌ക്കു ഒറ്റതവണത്തെ അംഗത്വവരിയായി 25 രൂപയും മാസവരിയായി 2 രൂപയും ഉണ്ട്. കടമെടുക്കുന്ന പുസ്‌തകത്തിനു വേറെ പണം കൊടുക്കേണ്ടതില്ല. ചായ സൗജന്യമാണ്. പഞ്ചസാരയില്ലാത്ത കട്ടൻ. &quot;മലകളിൽ നിന്നും ആൾക്കാർ ക്ഷീണിച്ചാണ്‌ വരുക.&quot; ബിസ്ക്കറ്റുകൾക്കും, &#39;മിക്സ്ചർ&#39; പിന്നെ മറ്റു സാധനങ്ങൾക്കുമാണ് പണം കൊടുക്കേണ്ടത്. ചിലപ്പോൾ, ഒരു സന്ദർശകനു ഒരു ലളിതമായ ഊണ് സൗജന്യമായി ലഭിച്ചെന്നുവരാം.

കടമെടുത്തതിൻറെയും തിരിച്ചുലഭിച്ചതിൻറെയും തീയതികൾ, കടമെടുത്തവരുടെ പേരുകൾ എല്ലാം വൃത്തിയായി അദ്ദേഹത്തിൻറെ പട്ടികയിൽ രേഖപെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇളങ്കോയുടെ &#39;ചിലപ്പതികാരം&#39; ഒന്നിൽകൂടുതൽ തവണ എടുത്തിട്ടുണ്ട്. ഈ വർഷം ഇതുവരെ കൂടുതൽ പുസ്‌തകങ്ങൾ കടമെടുത്തിട്ടുണ്ട്. പാർശ്വവൽക്കരിക്കപ്പെട്ട ഒരു ആദിവാസിസമൂഹം സൂക്ഷ്മമായി വായിക്കുന്നതിനാൽ ഈ വനങ്ങളിൽ ഉൽക്കൃഷ്ടസാഹിത്യം അഭിവൃദ്ധിപ്രാപിക്കുന്നു. ഇതു ബോധമുളവാക്കുന്നതാണ്. ഞങ്ങളിൽ ചിലർ, എനിക്കു തോന്നുന്നു, സ്വന്തം നാഗരികമായ ചുറ്റുപാടുകളിലെ പരിതാപകരമായ വായനാശീലങ്ങളെക്കുറിച്ചു ചിന്തിക്കുകയായിരുന്നു.
 
 എഴുത്ത്‌  ഉപജീവനമാക്കിയ പലരും അടങ്ങിയ ഞങ്ങളുടെ സംഘത്തിൻറെ അഹംഭാവം ഒന്നുംകൂടി കെടാനിരിക്കുകയായിരുന്നു. ഞങ്ങളുടെ ഒപ്പം യാത്രചെയ്യുന്ന കേരള പ്രസ് അക്കാദമിയിലെ മൂന്ന് വിദ്യാർത്ഥികളിൽ ഒരാളായ വിഷ്ണു എസ്. ഒരു വിഭിന്നമായ പുസ്‌തകം ആ ശേഖരത്തിൽനിന്നും കണ്ടെടുത്തു. കുറെ കൈയെഴുത്തുള്ള താളുകളുള്ള ഒരു വരയിട്ട നോട്ടുപുസ്‌തകം. ഇതുവരെ പേരിടാത്ത അത്, ചിന്നത്തമ്പിയുടെ ആത്മകഥയായിരുന്നു. താൻ അതിൽ അധികം പുരോഗമിച്ചിട്ടില്ല, അദ്ദേഹം ഖേദത്തോടെ പറയുന്നു. എന്നാൽ അദ്ദേഹം അതിൽ ശ്രമങ്ങൾ തുടരുകയാണ്. &quot;ശരി , ചിന്നത്തമ്പി. അതിൽ നിന്നും എന്തെങ്കിലും ഞങ്ങളെ വായിച്ചുകേൾപ്പിക്കു.&quot; ഹ്രസ്വവും അപൂർണവുമാണെങ്കിലും, വൃത്തിയായി പറഞ്ഞ ഒരു കഥയായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിൻറെ സാമൂഹികവും രാഷ്ട്രീയവുമായ അവബോധത്തിൻറെ ആദ്യചലനങ്ങൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത് ആയിരുന്നു അവ. അത് തുടങ്ങുന്നതുതന്നെ അദ്ദേഹത്തിനു ഒൻപതു വയസ്സുമാത്രമുള്ളപ്പോൾ സംഭവിച്ച മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ വധത്തിൽനിന്നാണ് - ആ സംഭവം അദ്ദേഹത്തിൽ ഉണ്ടാക്കിയ പ്രഭാവവും.
 
 മുരളി &#39;മാഷ്&#39; (ഗുരു അല്ലെങ്കിൽ അധ്യാപകൻ) ആണ് തന്നെ ഇടമലക്കുടിയിലേക്കു തിരിച്ചുവരാനും ഈ ഗ്രന്ഥശാല സ്ഥാപിക്കാനും പ്രേരിപ്പിച്ചതെന്നു ചിന്നത്തമ്പി പറയുന്നു. മുരളി &#39;മാഷ്&#39; ഈയിടങ്ങളിൽ പ്രസിദ്ധനും ഒരു അധ്യാപകനും ആണ്. അദ്ദേഹവും ആദിവാസിയാണ്, പക്ഷെ മറ്റൊരു ഗോത്രക്കാരനാണ്. ഈ പഞ്ചായത്തിനുപുറത്തു മാങ്കുളത്തുതാമസിക്കുന്ന ഒരു ഗോത്രം. അദ്ദേഹം തൻറെ ജീവിതത്തിൻറെ കുറെ ഭാഗം മുതുവാന്മാരുടെയൊപ്പവും അവർക്കുവേണ്ടിയും ഉഴിഞ്ഞുവച്ചിരിക്കുകയാണ്. &quot;മാഷാണ് എന്നെ ഈ ദിശയിലേക്കു നയിച്ചത്,&quot; വിനയാന്വിതനായ ചിന്നത്തമ്പി പറയുന്നു.
 
 
 2,500-ൽ താഴെ ജനങ്ങളുള്ള ഇടമലക്കുടിയിലെ ഈ ചെറുഗ്രാമം 28 എണ്ണത്തിൽ ഒന്നു മാത്രമാണ്. ലോകത്തുള്ള മുതുവാൻ ജനസംഖ്യയുടെ ഏകദേശം മുഴുവൻ വരും അത്. ഇരുപ്പുകല്ലക്കുടിയിൽ കഷ്ടിച്ചു നൂറുപേർ ജീവിക്കുന്നു. നൂറു ചതുരശ്ര കിലോമീറ്ററുകളിലധികം വനമുൾപ്പെടുന്ന ഇടമലക്കുടി തന്നെയാണ് ഈ സംസ്ഥാനത്തെ ഏറ്റവും കുറവ് വോട്ടുകളുള്ള പഞ്ചായത്തും, കഷ്ടിച്ചു 1,500. ഞങ്ങൾക്ക് ഇവിടെനിന്നു പുറത്തെക്കുള്ള വഴി ഉപേക്ഷിക്കേണ്ടിവന്നു. തമിഴ്നാട്ടിലെ വാൽപ്പാറയിലേക്കു ഞങ്ങൾ തിരഞ്ഞെടുത്ത കുറുക്കുവഴി കാട്ടാനകൾ കൈയേറിയിരുന്നു.
 
 
 അപ്പോഴും ഇവിടെ ചിന്നത്തമ്പിയിരിക്കുന്നു, ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും ഒറ്റപ്പെട്ടതാകാൻ സാധ്യതയുള്ള ഗ്രന്ഥശാല നടത്തുന്നു. തൻറെ ദരിദ്രരായ ഇടപാടുകാരുടെ വായനയോടും സാഹിത്യത്തിനോടും ഉള്ള ആർത്തി തൃപ്തിപെടുത്തിക്കൊണ്ടു അദ്ദേഹം അതിനെ സജീവമാക്കുന്നു. അവർക്കു ചായയും മിക്സ്ച്ചറും തീപെട്ടികളും നൽകിക്കൊണ്ടും. ആ കൂടിക്കാഴ്ച മനസ്സിൽതട്ടിയതുകൊണ്ടും ഹൃദയഹാരിയായതുകൊണ്ടും, അന്യഥാ ബഹളമയമായ ഞങ്ങളുടെ സംഘം അവിടെ നിന്നു കുറച്ചു നിശബ്ദമായാണ് പുറപ്പെട്ടത്. ഇനിയുമുള്ള ദീർഘമായ പദയാത്രയിലെ അപായം നിറഞ്ഞ വഴിയിൽ കണ്ണുകൾ പതിപ്പിച്. ഞങ്ങളുടെ മനസ്സുകൾ അപ്പോഴും ആശ്ചരിപ്പിക്കുന്ന ഗ്രന്ഥശാലാധികാരി പി. വി. ചിന്നത്തമ്പിയിലായിരുന്നു.
 
 
 ഈ ലേഖനം പ്രഥമമായി പ്രസിദ്ധീകരിച്ചത്:
 <a href="http://psainath.org/the-wilderness-library/">
 http://psainath.org/the-wilderness-library/
 </a>

വനത്തിലെ ഗ്രന്ഥശാല

ନିକାଞ୍ଚନ ଜଙ୍ଗଲରେ ଗ୍ରନ୍ଥାଗାର

The wilderness library

காட்டின் நடுவே ஒரு நூலகம்- பி.சாய்நாத்

এক নিভৃত গ্রন্থাগারের গল্প

అడవిలో పుస్తక ప్రపంచం

वाचनालय  जंगलातले!

जंगल के वीराने में फलता-फूलता एक पुस्तकालय

ویرانے میں لائبریری

Idukki

death_of_a_carpenter_1.jpg

കഴിഞ്ഞ മൂന്നുവർഷമായി ഒരാൾപോലും
ഒരു കലപ്പ പണിയാൻ ഏൽപ്പിച്ചിരുന്നില്ല. ആരും കോടാലികളോ മൺവെട്ടികളോ
ആവശ്യപ്പെട്ടില്ല. കർഷകർക്ക് പണിയായുധങ്ങൾ നിർമ്മിച്ച് ജീവിച്ചിരുന്ന ബംഗാരു
രാമാചാരിയുടെ നില പതിയെ പരുങ്ങലിലാകുകയായിരുന്നു. വർഷങ്ങളായി, മുകുന്ദപുരത്തെ ഒരേയൊരു ആശാരിയായിരുന്നു അദ്ദേഹം. സ്വന്തമായി നിലമോ
കന്നുകാലികളോ ഇല്ലാതിരുന്ന അദ്ദേഹം കർഷകനായിരുന്നില്ല. എന്നാൽ ആന്ധ്രാപ്രദേശിലെ
നാൽഗോണ്ട ജില്ലയിലുള്ള ഈ ഗ്രാമത്തിൽ കൃഷി നടന്നുപോകുന്നതിനെ ആശ്രയിച്ചായിരുന്നു
അദ്ദേഹത്തിന്റെ ജീവിതവും ഉപജീവനവും.&quot;കൃഷി മോശമാകുമ്പോൾ കർഷകർ മാത്രമല്ല, എല്ലാവരും ദുരിതത്തിലാകും.&quot;, ഈ പ്രദേശത്തെ രാഷ്ട്രീയപ്രവർത്തകനായ എസ്. ശ്രീനിവാസ് പറയുന്നു. രാമാചരിയ്ക്ക്
സംഭവിച്ചത് അതിലും ദാരുണമാണ്. വിശപ്പുമൂലം അദ്ദേഹം
മരണപ്പെടുകയായിരുന്നു. നാഗാർജുന സാഗർ അണക്കെട്ട് പദ്ധതിയുടെ ഇടത് കനാലിന്റെ
വൃഷ്ടിപ്രദേശത്ത് ഉൾപ്പെടുന്ന ഗ്രാമമാണ് ഇത്. നേരത്തെ വർഷങ്ങളോളം മികച്ച വിളവ്
ലഭിച്ചിരുന്ന ഗ്രാമത്തിലാണ് ഇത്തരമൊരു ദുരന്തം സംഭവിച്ചത്.കാർഷിക പ്രതിസന്ധിയുടെ
പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ കർഷകസമൂഹത്തിന് പുറത്തേയ്ക്ക് പടർന്ന്, മൺപാത്ര നിർമ്മാണ തൊഴിലാളികൾ, ലെതർ തൊഴിലാളികൾ, ആശാരിമാർ എന്നിങ്ങനെ നിരവധി കാർഷികേതര വിഭാഗങ്ങളെയും ബാധിച്ചുതുടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്.
സംസ്ഥാനത്തെ കർഷകരെ ആത്മഹത്യയിലേക്ക് നയിക്കുന്നതും ഇതേ സ്ഥിതിവിശേഷമാണ്. കാർഷികമേഖലയിൽ
കാലങ്ങളെടുത്ത് രൂപപ്പെട്ട ലോലമായ തൊഴിൽബന്ധങ്ങൾ കടുത്ത സമ്മർദ്ദത്തിലാണ്.&quot;ഞാൻ വീട്ടിൽനിന്ന് ദൂരെ വിജയവാഡയിൽ ഒരു ചെരുപ്പ് കമ്പനിയിൽ ജോലി
ചെയ്യുകയായിരുന്നു.&quot;, രാമാചാരിയുടെ വിധവ അരുണ പറയുന്നു.
വൊദ്ദ്രംഗി (ആശാരി) ജാതിവിഭാഗത്തിൽനിന്നുള്ള സ്ത്രീകൾ പൊതുവെ ജോലിയ്ക്കായി മറ്റ്
സ്ഥലങ്ങളിലേക്ക് കുടിയേറാറില്ല. &quot;എനിക്ക് വേറെ വഴിയുണ്ടായിരുന്നില്ല.&quot;, അവൾ പറയുന്നു. &quot;ഞാൻ ഇതിനുമുൻപ് ജോലിയ്ക്കായി എവിടേക്കും പോയിട്ടില്ല. പക്ഷെ
ഇവിടെ ജോലി കിട്ടാൻ ഒരു സാധ്യതയുമുണ്ടായിരുന്നില്ല.&quot; അതുകൊണ്ടുതന്നെ, തങ്ങളുടെ മൂന്ന് മക്കളെ ഭർത്താവിനെ ഏൽപ്പിച്ച്, ഓരോ തവണയും ഒരുമാസം
വീതം അവൾ ജോലിയ്ക്കായി പോകുകയായിരുന്നു.&quot;രാമാചാരിയെ സ്ഥിരമായി ജോലി ഏൽപ്പിക്കുന്ന നാല്പതോളം ആളുകളുണ്ടായിരുന്നു.&quot;, ശ്രീനിവാസ് പറയുന്നു. &quot;ജോലിയ്ക്ക് കൂലിയായി അവർ നെല്ലാണ് കൊടുക്കുക. ഓരോരുത്തരും വർഷത്തിൽ 70 കിലോ നെല്ല്
വീതം കൊടുക്കുമായിരുന്നു.&quot; ഇങ്ങനെ കിട്ടുന്ന 2,800 കിലോ
നെല്ലിൽനിന്ന് വീട്ടിലേയ്ക്കാവശ്യമുള്ളത് കഴിച്ച്, ബാക്കി നെല്ല് രാമാചാരി വിപണിയിൽ വിൽക്കും. &quot;70 കിലോ നെല്ലിന്
അദ്ദേഹത്തിന് 250 രൂപ ലഭിക്കുമായിരുന്നു. ഇത് അരിയല്ല, നെല്ലാണെന്ന് ഓർക്കണം.&quot;
വീട്ടിലെ ആവശ്യത്തിനുള്ളത് മാറ്റിവെച്ചാലും, അദ്ദേഹം
വർഷത്തിൽ 4,000 രൂപ സമ്പാദിക്കുമായിരുന്നു. &quot;ആ പണം ഉപയോഗിച്ചാണ് അദ്ദേഹം കുടുംബം
പോറ്റിയിരുന്നത്.&quot;









സ്ഥിരം ആളുകൾക്ക് പുറമെ, മറ്റുള്ളവരും രാമാചാരിയ്ക്ക് ജോലി കൊടുത്തിരുന്നു. വിളവ് മികച്ചുനിന്നിരുന്ന
സമയത്താണ് പ്രശ്നങ്ങൾ തുടങ്ങിയത്. ഗ്രാമത്തിൽ 12 ട്രാക്ടറുകൾ
വന്നതോടെ പണി കുറഞ്ഞു. &quot;കൈത്തൊഴിലുകൾ ചെയ്ത് ജീവിക്കുന്നവരുടെ അവസ്ഥ ഇതോടെ
മോശമായി.&quot; കെ. ലിംഗയ്യ പറയുന്നു. അദ്ദേഹത്തെപ്പോലെ ഭൂരഹിതരായ
കർഷകരുടെ സ്ഥിതിയും അന്നുമുതൽ കഷ്ടത്തിലായി. രാമാചാരിയ്ക്ക് ഇത് കനത്ത
തിരിച്ചടിയായിരുന്നു, എങ്കിലും സ്ഥിതിഗതികൾ മെച്ചപ്പെടുമെന്ന പ്രതീക്ഷയിൽ
അദ്ദേഹം തന്റെ തൊഴിൽ ചെയ്യുന്നത് തുടർന്നു. &quot;അദ്ദേഹത്തിന് മറ്റു കഴിവുകളൊന്നുംതന്നെയുണ്ടായിരുന്നില്ല.&quot;
അരുണ പറയുന്നു. രാമചാരി അഞ്ചാം ക്ലാസ് വരെയേ പഠിച്ചിരുന്നുള്ളൂ. അരുണ നാലാം ക്ലാസുവരെയും.

ട്രാക്ടറുകളുടെ വരവ് ഒരു തുടക്കം
മാത്രമായിരുന്നു. 1990കളിൽ പൊതു കൃഷിയിലോ സ്വകാര്യ കൃഷിയിലോ കാര്യമായ
നിക്ഷേപം ഒന്നുംതന്നെ ഉണ്ടായില്ല. ഈയൊരു സ്തംഭനത്തിനു പിറകേ വിളവും
മോശമാകാൻ തുടങ്ങി. കർഷകർ പുതിയ പണിയായുധങ്ങളും ഉപകരണങ്ങളും വാങ്ങുന്നത് നിർത്തി.
ഇത് രാമചാരിയെ സംബന്ധിച്ച് തികഞ്ഞ ദുരന്തംതന്നെയായിരുന്നു. &quot;പുതിയ
പണിയായുധങ്ങൾ വാങ്ങിയിട്ട് ഞങ്ങൾ എന്ത് ചെയ്യാനാണ്? അതിന് ഞങ്ങൾക്ക്
കഴിയുമായിരുന്നോ? പുതിയ പണിയായുധങ്ങൾ വാങ്ങിയിട്ട് എന്താണ് ഗുണം?&quot;, ഗ്രാമവാസികൾ ചോദിക്കുന്നു. അതേസമയം, തേയ്മാനം സംഭവിച്ച, പഴയ പണിയായുധങ്ങളുടെ ഉപയോഗം തുടർന്നത്, ആകെയുള്ള കൃഷി
നഷ്ടത്തിലാകാനും കാരണമായി.കനാലിലെ വെള്ളം തീരെ കുറഞ്ഞ്
ഇല്ലാതാകുന്നതിന്റെ വക്കത്തെത്തിയത് സാഹചര്യം വഷളാക്കിയതേയുള്ളൂ.ഗ്രാമവാസികൾ എല്ലാവരും പതിയെ
കടക്കെണിയിലാകുകയായിരുന്നു. കൃഷിച്ചിലവ് കുതിച്ചുയരുകയും വിളവ് മോശമാകുകയും
ചെയ്തതോടെ, പലരും അന്നന്നത്തെ വകയ്ക്ക് കടം മേടിക്കേണ്ട അവസ്ഥയിലായി. സമർത്ഥനായ
ആശാരിയായിരുന്ന, സ്വാഭിമാനിയായിരുന്ന 45 വയസ്സുകാരൻ രാമാചാരിയ്ക്ക് കടം
വാങ്ങാൻ തീരെ താത്പര്യമുണ്ടായിരുന്നില്ല. അദ്ദേഹത്തിന്റെ മൊത്തം കടബാധ്യതയായ 6,000 രൂപ ഈ പ്രദേശത്തെ കണക്കുകളുമായി താരതമ്യം ചെയുമ്പോൾ, തീരെ കുറഞ്ഞ
തുകയാണെന്നതാണ് വാസ്തവം.ഈ ഗ്രാമത്തിലിള്ളവർക്ക്
കോപ്പറേറ്റീവ് സൊസൈറ്റി ബാങ്കിൽ മാത്രം 22 ലക്ഷം രൂപയുടെ കടമുണ്ട്.&quot;, ബാങ്ക് ഉദ്യോഗസ്ഥനായ കെ. റെഡ്‌ഡി പറയുന്നു. ഇതിനുപുറമെ ഗ്രാമീണ ബാങ്കിൽ 15 ലക്ഷവും സ്റ്റേറ്റ് ബാങ്ക് ഓഫ് ഹൈദരാബാദിൽ 5
ലക്ഷത്തിനടുത്തും ബാധ്യതയുണ്ട്. &quot;പക്ഷെ പ്രധാന ബാധ്യത ഇതല്ല&quot;, ഇടത് സംഘടനാ പ്രവർത്തകനായ എസ്. ശ്രീനിവാസ് പറയുന്നു. &quot;മുകുന്ദപുരം
ഗ്രാമത്തിലുള്ളവർ ഇതിലും വലിയ തുക സ്വകാര്യ പണമിടപാടുകാർക്ക്
കൊടുക്കാനുണ്ട്.&quot;, ബാങ്കുകൾക്ക് കൊടുക്കാനുള്ളതിന്റെ
മൂന്നിരട്ടിയോളം വരും ഈ തുകയെന്നാണ് ഇവിടെയുള്ളവർ പറയുന്നത്..അതായത്, 345 കുടുംബങ്ങൾ
താമസിക്കുന്ന ഈ ഗ്രാമത്തിന് മൊത്തം ഒന്നരക്കോടി രൂപ കടമുണ്ട്. ഗ്രാമീണരെ
സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ജീവിതമെന്നാൽ അതിജീവനമായതോടെ, കൃഷി വീണ്ടും
തളരാൻ തുടങ്ങി. ഭൂമിയുടെ വില ഏക്കർ ഒന്നിന് 120,000 രൂപ
ഉണ്ടായിരുന്നത് താഴ്ന്ന് 60,000 രൂപയിൽ എത്തിയിരിക്കുന്നു.
&quot;സാധാരണ, ആളുകൾക്ക് അവരുടെ നിലം വിൽക്കാൻ വലിയ മടിയായിരിക്കും. എന്നാൽ വേറെ ഗതിയില്ലാതെ
ആളുകൾ നിലം വിൽക്കാൻ തയ്യാറാകുമ്പോഴും, വാങ്ങാൻ ആരും വരാത്ത
സ്ഥിതിയാണ്.&quot;, ജില്ലയിലെ റൈതു സംഘത്തിന്റെ (കർഷകസംഘം) നേതാവായ ഗംഗി നരെയ്ൻ റെഡ്‌ഡി പറയുന്നു.









ട്രാക്ടർ ഉടമസ്ഥരിൽ ചിലർക്ക് അവ
പലിശക്കാർക്ക് കൊടുക്കേണ്ടിവന്നു. എന്നാൽ ട്രാക്ടർ ഇല്ലാത്ത കർഷകർപോലും പുതിയ
പണിയായുധങ്ങൾ വാങ്ങാതിരിക്കുന്ന സ്ഥിതിയിൽ ഇതും രാമാചാരിയ്ക്ക് ആശ്വാസമായില്ല.
&quot;വർഷത്തിൽ മൂന്നോ നാലോ പേർ മാത്രം രാമാചാരിയെ ജോലി ഏൽപ്പിക്കുന്ന
സ്ഥിതിയായി.&quot;, ശ്രീനിവാസ് പറയുന്നു. ഇതിനുപുറമെ, അടുത്തിടെ, ഗ്രാമവാസികൾക്ക് മുപ്പത് കാളകളെ കുറഞ്ഞ വിലയ്ക്ക് വിൽക്കേണ്ടി വന്നു. കാളകളുടെ
ഉപയോഗവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട അനവധി സാധനങ്ങൾ നിർമ്മിച്ചിരുന്ന ആശാരിയുടെ പണി കുറയാൻ
അതും കാരണമായി.

അടുത്ത പ്രതിസന്ധി
കുടിയേറ്റമായിരുന്നു. &quot;നേരത്തെ, 500-ഓളം തൊഴിലാളികൾ ജോലി തേടി ഇവിടെ
എത്താറുണ്ടായിരുന്നു. ആ കാലമൊക്കെ പോയി. ഇപ്പോൾ 250-ഓളം തൊഴിലാളികൾ ജോലി തേടി ഇവിടെനിന്ന്
പുറത്തേയ്ക്ക് കുടിയേറുന്നു.&quot;, ഗംഗി റെഡ്‌ഡി പറയുന്നു.കഴിഞ്ഞ വർഷം ഗ്രാമം ഒന്നാകെ
വിശപ്പിന്റെ പിടിയിലായിരുന്നു. രാമാചാരിയുടെ അവസ്ഥ മറ്റുള്ളവരേക്കാൾ മോശവും. ഈ
ഗ്രാമത്തിലെ ജനങ്ങൾ തങ്ങളുടെ ജീവിതത്തിലെ ഏറ്റവും മോശപ്പെട്ട സമയത്തിലൂടെ കഴിഞ്ഞ
രണ്ടുവർഷക്കാലത്ത് കടന്നുപോയിക്കൊണ്ടിരുന്നപ്പോൾ, കേന്ദ്ര സർക്കാർ ഭക്ഷ്യധാന്യങ്ങൾ
രാജ്യത്തിന് പുറത്തേയ്ക്ക് കയറ്റിയയയ്ക്കുകയായിരുന്നു.  ഇന്നാട്ടിലെ പാവപ്പെട്ടവർ
ധാന്യത്തിന് നൽകുന്ന വിലയേക്കാൾ കുറഞ്ഞ വിലയ്ക്കാണ് കേന്ദ്രം
കയറ്റുമതി ചെയ്തിരുന്നത് എന്നുകൂടി ഓർക്കണം. രാമാചാരി ജീവിതത്തിൽ ഒരേയൊരു തവണ
മാത്രമേ കടം വാങ്ങിച്ചിട്ടുള്ളൂ. ഒരു അയൽക്കാരനിൽനിന്ന് വാങ്ങിയ ആ പണം ഉപയോഗിച്ച്
അദ്ദേഹം കുറച്ച് നോകാലു (പൊടിയരി) വാങ്ങിച്ചു. ആ അരിയിൽ സ്വല്പം ബാക്കിവന്നത് ഇപ്പോഴും ആ വീട്ടിലുണ്ട്.
അത് കളയാൻ അരുണയ്ക്ക് മനസ്സ് വന്നിട്ടില്ല. അരുണ നഗരത്തിലെ പണിശാലയിൽ
ജോലിയ്ക്ക് പോയപ്പോൾ, രാമാചാരിയെ വിശപ്പ് വരിഞ്ഞുമുറുക്കുകയായിരുന്നു.
&quot;മിക്കപ്പോഴും ഞങ്ങൾ കുട്ടികൾക്ക് ഭക്ഷണം കൊടുക്കുകമായിരുന്നു.&quot;, അയൽക്കാരിയായ മുത്തമ്മ പറയുന്നു. &quot;അയാൾ പക്ഷെ തനിക്ക് കുഴപ്പമൊന്നുമില്ല
എന്ന മട്ടിൽ നടക്കും. അവസാനത്തെ അഞ്ചുദിവസം അയാൾ ഒരു തരി ഭക്ഷണംപോലും
കഴിച്ചിരുന്നില്ല. പക്ഷെ എന്നാൽ സഹായം ചോദിയ്ക്കാൻ അയാളുടെ അഭിമാനം
സമ്മതിച്ചില്ല.&quot;. അയൽക്കാരുടെ അവസ്ഥയും അത്ര
മെച്ചമായിരുന്നില്ല. പക്ഷെ അവരുടെ സഹായത്തോടെ കുട്ടികൾ പട്ടിണിയാകാതെ കഴിഞ്ഞു. ഈ
വർഷം മേയ് 15-ന് രാമാചാരി കുഴഞ്ഞുവീണു. വിജയവാഡയിൽനിന്ന് അരുണ പാഞ്ഞെത്തിയപ്പോഴേക്കും അയാളുടെ
ജീവൻ പോയിരുന്നു.പല തലങ്ങളുള്ള ഒരു പ്രതിസന്ധിയുടെ
ഇരയായിരുന്നു രാമാചാരി. സംസ്ഥാനത്തെ കർഷകരെ ആത്മഹത്യയിലേക്ക് തള്ളിവിടുന്നതും ഇതേ
സാഹചര്യമാണ്. ആന്ധ്രയുടെ കാർഷികമേഖലയെ ഒന്നാകെ അത് തകർത്തിരിക്കുന്നു.
നിക്ഷേപത്തിന്റെ അഭാവം, ഉയർന്ന കൃഷിച്ചിലവ്, മോശം വിളവ്, കുതിച്ചുയരുന്ന കടം, സർക്കാരിന്റെ കുറ്റകരമായ അനാസ്ഥ, രാമാചാരിക്ക് നേരിടേണ്ടിവന്ന തൊഴിൽ‌രാഹിത്യം, അങ്ങിനെ പിന്നെയും പല
തലങ്ങൾ.സർക്കാർ തന്റെ കുടുംബത്തെ
സഹായിക്കുമെന്നത് മാത്രമാണ് അരുണയുടെ പ്രതീക്ഷ. രാമാചാരി ജീവിച്ചിരുന്ന കാലത്ത്
ഒരേയൊരു സർക്കാർ പദ്ധതിയ്ക്ക് മാത്രമാണ് അപേക്ഷിച്ചിരുന്നത്. കൈത്തൊഴിലുകൾ ചെയ്ത് ഉപജീവനം
കണ്ടെത്തുന്നവർക്ക് പണിയായുധങ്ങൾ നൽകുന്ന &#39;അധർന&#39; പദ്ധതിയിൽ. പക്ഷെ ഉപകരണങ്ങൾ എത്തുന്നതിനുമുൻപുതന്നെ ആശാരി ഈ
ലോകം വിട്ടുപോയി.ഈ ലേഖനത്തിന്റെ
സംക്ഷിപ്തരൂപം നേരത്തെ ദി ഹിന്ദു ദിനപത്രത്തിൽ <a href="https://www.thehindu.com/2004/06/26/stories/2004062606591200.htm">പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്.</a>











പരിഭാഷ: പ്രതിഭ ആർ.കെ.

ഒരു ആശാരിയുടെ മരണം

ఒక వడ్రంగి మరణం

Death of a carpenter

एक बढ़ई की मौत

ஒரு தச்சரின் மரணம்

এজন বাঢ়ৈৰ মৃত্য়ু

ଜଣେ ବଢେଇର ମୃତ୍ୟୁ

ایک بڑھئی کی موت

Nalagonda

01-100_5215-SS-Hoisa_Shigmo.jpg

ഹോയ്‌സ ഷിഗ്മോ !

ہوئیسا شِگمو!

Hoisa Shigmo!

01-AP001-21-PS-Visible_Work_Invisible_Women__Mud_mothers_man_hours_Panel_NEV1CML.jpg

ഗ്രാമീണ സ്ത്രീകള്‍ ഏര്‍പ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ഒരുപാട്
തരത്തിലുള്ള ജോലികള്‍ ചിത്രീകരിച്ചിട്ടുള്ള <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%92%E0%B4%B0%E0%B5%81-%E0%B4%93%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B2%E0%B5%88%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AB%E0%B5%8B%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8B-%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%A6%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B6%E0%B4%A8%E0%B4%82/">ദൃശ്യമായ
ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകള്‍, ഒരു ചിത്ര പ്രദര്‍ശനം</a> എന്ന പ്രദര്‍ശനത്തിന്‍റെ ഭാഗമാണ് ഈ പാനല്‍. ഈ
ചിത്രങ്ങള്‍ മുഴുവന്‍ 1993 മുതല്‍ 2002 വരെയുള്ള കാലഘട്ടത്തില്‍ വിവിധ ഇന്ത്യന്‍
സംസ്ഥാനങ്ങളില്‍ നിന്നും പി. സായ്‌നാഥ് എടുത്തതാണ്.
നിരവധി വര്‍ഷങ്ങളോളം രാജ്യത്തിന്‍റെ മിക്കഭാഗത്തും പര്യടനം നടത്തിയ യഥാര്‍ത്ഥ
പ്രദര്‍ശനത്തെ പാരി ഇവിടെ ക്രിയാത്മകമായി ഡിജിറ്റൈസ് ചെയ്തിരിക്കുന്നു.മണ്ണും അമ്മമാരും ‘പുരുഷന്മാരുടെ
സമയവും’വിജയനഗരത്തിലെ
ഭൂരഹിത തൊഴിലാളികളുമായുള്ള കൂടിക്കാഴ്ച രാവിലെ
7 മണിക്ക് തൊട്ടുമുൻപാണ് ഉറപ്പിച്ചിരുന്നത്. അന്നത്തെ ദിവസം
മുഴുവൻ അവരുടെ തൊഴിലിനെ അറിയുക എന്നതായിരുന്നു ഉദ്ദേശ്യം. എന്നിരിക്കിലും ഞങ്ങൾ വൈകി.
ആ സമയം കൊണ്ട് സ്ത്രീകൾ 3 മണിക്കൂർ
പിന്നിട്ടിരുന്നു. പനകൾക്കിടയിലൂടെ
പാടത്തേക്ക് വരുന്നവരെപ്പോലെ. അല്ലെങ്കിൽ
മണ്‍കുഴിയില്‍ നിന്നും ചെളി നീക്കം ചെയ്തുകൊണ്ടിരുന്ന അവരുടെ സുഹൃത്തുക്കളെപ്പോലെ.
മിക്കവരും
പാചകവും പാത്രങ്ങളും തുണികളും കഴുകുന്നതും മറ്റ് പണികളുമൊക്കെ തീർത്തിരുന്നു. സ്ക്കൂളിലയയ്ക്കാനായി
അവർ കുട്ടികളെ തയ്യാറാക്കിയിരുന്നു. കുടുംബത്തിലെ എല്ലാവരേയും ഭക്ഷണവും കഴിപ്പിച്ചിരുന്നു. പക്ഷെ സ്ത്രീകൾ  കഴിക്കുന്നത് അവസാനം തന്നെ. പുരുഷന്മാരേക്കാൾ കുറഞ്ഞ
കൂലിയാണ് സ്ത്രീകൾക്ക് കൊടുക്കുന്നതെന്ന് സർക്കാരിന്‍റെ തൊഴിലുറപ്പ് സൈറ്റിൽ നിന്നും
വ്യക്തമാണ്.







കുറഞ്ഞ
വേതന നിയമം ഇവിടെ പുരുഷന്മാരുടെയും സ്ത്രീകളുടെയും കാര്യത്തിൽ ലംഘിക്കപ്പെടുന്നു എന്നതും
ഉറപ്പാണ്. കേരളത്തിന്‍റെയും പശ്ചിമ ബംഗാളിന്‍റെയും കാര്യം ഒഴിച്ചു നിർത്തിയാൽ രാജ്യത്തിന്‍റെ
മിക്കയിടത്തും ഇങ്ങനെ തന്നെയാണ്. എന്നിരിക്കിലും സ്ത്രീ തൊഴിലാളികൾക്ക് പുരുഷന്മാർക്ക്
കിട്ടുന്നതിന്‍റെ പകുതിയോ മൂന്നിൽ രണ്ടോ ആണ് എല്ലായിടത്തും ലഭിക്കുക.

കർഷകത്തൊഴിലാളികളായ
സ്ത്രീകളുടെ എണ്ണം വർദ്ധിച്ചതോടെ അവരുടെ വേതനം കുറച്ചു നിർത്തുന്നത് ഭൂഉടമകൾക്ക് നേട്ടമാണ്.
ഇത് അവരുടെ വേതന ബില്ലിനെ താഴ്ത്തി നിർത്തുന്നു. കരാറുകാരും ഭൂഉടമകളും പറയുന്നത് സ്ത്രീകൾ
താരതമ്യേന എളുപ്പമുള്ള ജോലി ചെയ്യുന്നതു കൊണ്ടാണ് കൂലി കുറവെന്നാണ്. എന്നിരിക്കിലും
പറിച്ചുനടീൽ ബുദ്ധിമുട്ടുകൾ നിറഞ്ഞതും സങ്കീർണ്ണവുമാണ്. ഇത് രണ്ടും സ്ത്രീകളിൽ വിവിധ
അസുഖങ്ങൾ ഉണ്ടാകാൻ കാരണമാവുകയും ചെയ്യുന്നു.പറിച്ചുനടീൽ
യഥാർത്ഥത്തിൽ വൈദഗ്ദ്ധ്യം ആവശ്യമുള്ള ജോലിയാണ്. മതിയായ താഴ്ചയിൽ കുഴിച്ചിടാത്തതോ തെറ്റായ
അകലത്തിൽ നടുന്നതോ ആയ വിത്തുകൾ നന്നായി വളരില്ല. നിലം വേണ്ട രീതിയിൽ നിരപ്പാക്കിയില്ലെങ്കിലും
ചെടി വളരില്ല. മുട്ടറ്റമോ കണങ്കാൽ മൂടുന്നതോ ആയ വെള്ളത്തിൽ മിക്ക സമയത്തും കുനിഞ്ഞുനിന്ന്
ചെയ്യേണ്ടിവരുന്ന പണികൂടിയാണ് പറിച്ചുനടീൽ.
അതെ, ഇതിനെ
അവിദഗ്ദ്ധവും കുറഞ്ഞ കൂലി കൊടുക്കേണ്ടതുമായ ജോലിയായാണ് കരുതുന്നത്. കാരണമെന്തെന്നാൽ
സ്ത്രീകളാണ് ഇത് ചെയ്യുന്നത്.സ്ത്രീകൾക്ക്
കുറഞ്ഞ വേതനം നൽകാൻ മുന്നോട്ടു വയ്ക്കുന്ന അടുത്ത വാദം അവർക്ക് പുരുഷന്മാരുടെ അത്രയും
തൊഴിൽ ചെയ്യാൻ കഴിയില്ല എന്നതാണ്. പക്ഷെ ഒരു പുരുഷൻ കൊയ്ത നെല്ലിനേക്കാൾ കുറവാണ് ഒരു
സ്ത്രീ കൊയ്തത് എന്ന് കാണിക്കാൻ പറ്റുന്ന ഒരു തെളിവുമില്ല. സ്ത്രീകൾ പുഷന്മാരുടെയത്രയും
ജോലി ചെയ്യുന്ന സ്ഥലത്ത് പോലും സ്ത്രീകൾക്ക് വേതനം കുറവാണ്.





സ്ത്രീകൾ
കാര്യക്ഷമത കുറഞ്ഞവരാണെങ്കിൽ ഭൂഉടമകൾ ഇത്രയധികം സ്ത്രീകളെ ജോലിക്കെടുക്കുമോ?

ആന്ധ്ര
സർക്കാർ 1996-ൽ
തോട്ടം നോക്കുന്നവർക്കും പുകയില പറിക്കുന്നവർക്കും പരുത്തി ശേഖരിക്കുന്നവർക്കും കുറഞ്ഞ
വേതനം നിശ്ചയിച്ചതാണ്. പറിച്ചു നടുകയും കൊയ്ത്ത് പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടത്തുകയും ചെയ്യുന്ന
തൊഴിലാളികൾക്ക് കിട്ടുന്നതിനേക്കാൾ വളരെക്കൂടുതലായിരുന്നു ഇത്. അതുകൊണ്ട് വിവേചനം വളരെ
തുറന്നരീതിയിലും ‘ഔദ്യോഗികവും’ ആയിരുന്നു.വേതന
നിരക്കിന് ഉൽപാദനക്ഷമതയുമായി വലിയ ബന്ധമൊന്നുമില്ല. മിക്കവാറും അതിന്‍റെ അടിസ്ഥാനം
വളരെക്കാലമായി നിൽക്കുന്ന മുൻവിധികളാണ്. വിവേചനത്തിന്‍റെ ദീർഘകാല
മാതൃകകളാണ് അവ. സ്വാഭാവികമായ സ്വീകാര്യതയും അവയ്ക്ക് ലഭിക്കുന്നു.



പാടങ്ങളിലെയും
മറ്റ് പണിസ്ഥലങ്ങളിലെയും സ്ത്രീകളുടെ കഠിനാദ്ധ്വാനം ദൃശ്യമാണ്. എന്നിരിക്കിലും കുട്ടികളുടെ
മേലുള്ള മുഖ്യ ഉത്തരവാദിത്തത്തിൽ നിന്നും ഇതൊന്നും അവരെ ഒഴിവാക്കില്ല. താഴെ വലത്
കാണുന്ന ചിത്രത്തിലെ ആദിവാസി സ്ത്രീ തന്‍റെ രണ്ട് മക്കളെ ഒഡീഷയിലെ
മാല്‍കാൻഗിരിയിലെ പ്രാഥമികാരോഗ്യ കേന്ദ്രത്തിൽ കൊണ്ടുവന്നതാണ്. അതിനായി നിനിരവധി കിലോമീറ്ററുകൾ
അവർ നടന്നു തളർന്നു. മിക്ക
സമയത്തും മകനെ എടുത്തു കൊണ്ടാണ്
അവർ നടന്നത്. ബുദ്ധിമുട്ടുകൾ നിറഞ്ഞ മലഞ്ചരിവിൽ മണിക്കൂറുകളോളം പണിയെടുത്തതിന് ശേഷമാണിത്.

പരിഭാഷ: റെന്നിമോന്‍ കെ. സി.

ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾ: മണ്ണും അമ്മമാരും ‘പുരുഷന്മാരുടെ സമയവും’ (പാനൽ 4)

புலப்படும் பணிகள், புலப்படாத பெண்கள் – மண், தாய்மார்கள், மனித நேரங்கள் (பகுதி 4)

Visible Work, Invisible Women: Mud, mothers, ‘man hours’ (Panel 4)

ಕಾಣುವ ಕೆಲಸಗಳ ನಡುವೆ ಕಾಣದೆ ಹೋಗುವ ಮಹಿಳೆಯರು: ಮಣ್ಣು, ತಾಯಂದಿರು ಮತ್ತು ʼಮಾನವ ಗಂಟೆಗಳುʼ (man hours) (ಪ್ಯಾನೆಲ್‌ 4)

କାମଦିଶେ, କାମ କରୁଥିବା ମହିଳା ଦିଶନ୍ତିନି: ମାଟି, ମା’ ଓ ମାନବ ନିର୍ଘଣ୍ଟ (ପ୍ୟାନେଲ୍ ୪)

দৃশ্যমান কাম, অদৃশ্য নাৰী: বোকা, মা আৰু ‘মজুৰি’ (৪ নং পেনেল)

కనిపించే పని, కనిపించని మహిళలు: మట్టి, అమ్మ, 'దినసరి వేతనం ' (ప్యానల్ 4)

দৃশ্যমান কাজ, অদৃশ্য নারী – মাটি, মা আর মজুরি (প্যানেল ৪)

ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ ਬੋਲੇ, ਔਰਤ ਰਹੀ ਓਹਲੇ ਦੀ ਓਹਲੇ: ਚਿੱਕੜ, ਮਾਂ ਅਤੇ 'ਉਹਦੀ ਦਿਹਾੜੀ' (ਪੈਨਲ 4)

દેખીતાં કામ, અદ્રશ્ય મહિલાઓ: ગારો, મા, 'માનવ કલાકો' (પેનલ 4)

काम ही काम, महिलाएं गुमनाम: कीचड़, मां, और ‘दिहाड़ी’ (पैनल 4)

दिसणारं काम, न दिसणाऱ्या बाया – चिखल, आया आणि पुरुषभर काम (पॅनेल ४)

کام ہی کام، عورتیں گمنام: کیچڑ، ماں، اور ’دہاڑی‘ (پینل ۴)

Andhra Pradesh

01-AP008-27-PS-Visible_Work_Invisible_Women__A_lifetime_bending_Panel_2_2W5xsNQ.jpg

<a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%92%E0%B4%B0%E0%B5%81-%E0%B4%93%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B2%E0%B5%88%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AB%E0%B5%8B%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8B-%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%A6%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B6%E0%B4%A8%E0%B4%82/">ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾ</a>
എന്നത് പൂര്‍ണ്ണമായും ക്യൂറേറ്റ് ചെയ്ത നിശ്ചല
ചിത്രങ്ങളുടെ ഓണ്‍ലൈന്‍ പ്രദര്‍ശനമാണ്. യഥാര്‍ത്ഥ ചിത്രങ്ങളും എഴുത്തുകളും ഒരു
ലേഖനമായി താഴെ പുനരാവിഷ്കരിച്ചുകൊണ്ട് ഈ വീഡിയോ പര്യടനം കാഴ്ചക്കാരെ യഥാര്‍ത്ഥ
ചിത്രങ്ങളുടെ സമ്പൂര്‍ണ്ണ പ്രദര്‍ശനത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുപോകുന്നു. ഈ ചിത്രങ്ങള്‍
മുഴുവന്‍ 1993 മുതല്‍ 2002 വരെയുള്ള കാലഘട്ടത്തില്‍ വിവിധ ഇന്ത്യന്‍ സംസ്ഥാനങ്ങളില്‍
നിന്നും പി. സായ്‌നാഥ് എടുത്തതാണ്. സാമ്പത്തിക
പരിഷ്കരണത്തിന്‍റെ ആദ്യ ദശകം മുതല്‍ ദേശീയ ഗ്രാമീണ തൊഴിലുറപ്പ് പദ്ധതി (National Rural Employment Guarantee Scheme)
ആരംഭിക്കുന്നതിന് രണ്ട് വര്‍ഷം മുമ്പ് വരെയുള്ള, ഏകദേശം രണ്ട് പതിറ്റാണ്ട് വരുന്ന,
കാലഘട്ടമാണിത്. 

പരിഭാഷ: റെന്നിമോന്‍ കെ. സി.

ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾ: സ്ത്രീകളും തൊഴിലും ഗ്രാമീണ ഇന്ത്യയില്‍ (വീഡിയോ)

புலப்படும் பணிகள், புலப்படாத பெண்கள்: கிராமப்புற பெண்களும் அவர்களின் பணிகளும் (காணொளி)

Visible Work, Invisible Women: Women and work in rural India (video)

દેખીતાં કામ, અદ્રશ્ય મહિલાઓ: ગ્રામીણ ભારતમાં મહિલાઓ અને તેમનું કામ (વીડિયો)

দৃশ্যমান কাম, অদৃশ্য নাৰী: গ্ৰামীণ ভাৰতৰ নাৰী আৰু শ্ৰমৰ দুনিয়াখন  (ভিডিঅ’)

ಕಾಣುವ ಕೆಲಸಗಳ ನಡುವೆ ಕಾಣದೆ ಹೋಗುವ ಮಹಿಳೆಯರು: ಗ್ರಾಮೀಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಕೆಲಸ (ವೀಡಿಯೊ)

కనిపించే పని, కనిపించని మహిళలు: గ్రామీణ భారతదేశంలో మహిళలు, వారు చేసే పని (వీడియో)

ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ ਬੋਲੇ, ਔਰਤ ਰਹੀ ਓਹਲੇ ਦੀ ਓਹਲੇ: ਪੇਂਡੂ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ (ਵੀਡਿਓ)

ଦୃଶ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ, ଅଦୃଶ୍ୟ ମହିଳା: ମହିଳା ଏବଂ ଭାରତର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଧନ୍ଦା (ଭିଡିଓ)

দৃশ্যমান কাজ, অদৃশ্য নারী - নারী ও গ্রামীণ ভারতের শ্রম জগৎ (ভিডিও)

काम ही काम, महिलाएं गुमनाम: ग्रामीण भारत की महिलाएं और उनके कामकाज (वीडियो)

दिसणारं काम, न दिसणाऱ्या बाया  – ग्रामीण भारतातल्या बाया आणि काम (व्हिडिओ)

کام ہی کام، عورتیں گمنام – دیہی ہندوستان میں خواتین اور ان کے کام (ویڈیو)

Surguja

ഏകദേശം 900
കിലോമീറ്റർ ദൂരം സഞ്ചരിച്ചുവന്നവരാണ് ഈ
തൊഴിലാളികൾ. ദിവസക്കൂലിക്ക് ആരെങ്കിലും ജോലിക്ക് വിളിക്കുന്നത് കാത്തുനിൽക്കുന്ന അവരുടെ
മുഖങ്ങളിൽ അനിശ്ചിതത്വം നിഴലിക്കുന്നുണ്ട്. ആന്ധ്രാപ്രദേശിലെ അനന്ത്പൂർ
ജില്ലയിലുള്ള പുട്ടപർത്തിയിൽനിന്നും കാദിരിയിൽനിന്നും രണ്ടു ട്രെയിനുകൾ
മാറിക്കയറിയാണ് അവർ ഇത്രയും ദൂരം താണ്ടിയെത്തിയിട്ടുള്ളത്. &quot;ഗ്രാമങ്ങളിൽ ഇപ്പോൾ
തൊഴിലുറപ്പ് പണി (മഹാത്മാഗാന്ധി ദേശീയ ഗ്രാമീണ തൊഴിലുറപ്പ് പദ്ധതിക്ക് കീഴിൽ
ലഭ്യമാകുന്നത്) ഉണ്ടാകുന്നില്ല എന്നുമാത്രമല്ല കഴിഞ്ഞ കുറേ ആഴ്ചകളായി ഞങ്ങൾ
ചെയ്ത ജോലിക്ക് കൂലിയും കിട്ടിയിട്ടില്ല.&quot;,
പല കർഷകരും എന്നോട് പറഞ്ഞു. ആകെ ലഭ്യമായിട്ടുള്ള തൊഴിൽദിനങ്ങളാകട്ടെ,
ഒരു വർഷത്തേയ്കക്കാവശ്യമായ തൊഴിൽദിനങ്ങളുടെ
പത്തിലൊന്നുമാത്രമേ ആകുകയുള്ളൂ.

ഈയൊരു സാഹചര്യത്തിൽ,
നൂറുകണക്കിന് സ്ത്രീപുരുഷന്മാർ എല്ലാ ആഴ്ചയും ഗുണ്ടയ്ക്കൽ പാസഞ്ചറിൽ കയറി
കൊച്ചിയിൽ വന്നിറങ്ങും. &quot;കൊച്ചിയിലേയ്ക്ക് വരുമ്പോൾ ഞങ്ങൾ ആരും ടിക്കറ്റ്
എടുക്കാറില്ല. തിരിച്ചുപോകുമ്പോൾ ഞങ്ങളിൽ പകുതിപേർ ടിക്കറ്റ് എടുത്തും ബാക്കിയുള്ളവർ
ടിക്കറ്റ് എടുക്കാതെയും യാത്രചെയ്യും.&quot; അനന്ത്പൂരിലെ മുദിഗുബ്ബ മണ്ഡലിൽനിന്നുള്ള
കുടിയേറ്റത്തൊഴിലാളിയായ ശ്രീനിവാസുലു പറയുന്നു.

ഒരിക്കൽ,
അനന്തപൂരിലേയ്ക്ക് മടങ്ങുമ്പോൾ ശ്രീനിവാസുലു പിടിക്കപ്പെട്ടു. &quot;കൊച്ചിയിൽ
ആ സമയത്ത് നല്ല മഴയായിരുന്നു. ഒരു വെള്ളക്കുപ്പിയിൽ കൊണ്ടുവന്ന അരലിറ്റർ കള്ള്‌
ട്രെയിനിലിരുന്ന് കുടിക്കുകയായിരുന്നു ഞാൻ. പകുതി ദൂരം
എത്തിയപ്പോഴാണ് ടിക്കറ്റെടുത്തിട്ടില്ലെന്ന്
ഓർത്തത്.&quot;. ഇതോടെ, കേരളത്തിൽ ജോലി
ചെയ്ത് സമ്പാദിച്ച 8,000 രൂപ ഒരു
സഹയാത്രികനെ ഏൽപ്പിച്ച്, കയ്യിൽ 80 രൂപമാത്രംവെച്ച്,
തന്റെ ഭാഗ്യത്തിൽ പ്രതീക്ഷയർപ്പിച്ച് അദ്ദേഹം ക്ഷമയോടെ കാത്തിരുന്നു.കാട്പാടി എത്തിയപ്പോൾ
ടിക്കറ്റ് കളക്ടർ (ടി.സി) ശ്രീനിവാസുലുവിനെ സമീപിച്ചു.&quot;നിങ്ങളുടെ ടിക്കറ്റ്
എവിടെ?&quot;, ടി.സി അദ്ദേഹത്തോട് ചോദിച്ചു.&quot;എന്റെ കയ്യിൽ
ടിക്കറ്റ് ഇല്ല&quot;, ശ്രീനിവാസുലു മറുപടി പറഞ്ഞു.&quot;എഴുന്നേൽക്ക്&quot;,
ടി.സി തെലുങ്കിൽ പറഞ്ഞു. &quot;മാമാ,
(അളിയൻ എന്ന അർഥത്തിൽ) എന്റെ കൂടെ വാ&quot;&quot;എന്നാൽ പോകാം മാമാ&quot;,
ശ്രീനിവാസുലുവും ആത്മവിശ്വാസത്തോടെ മറുപടി പറഞ്ഞു. ഇതോടെ ടിക്കറ്റ് കളക്ടർ
അദ്ദേഹത്തിന്റെ കയ്യിൽനിന്ന് 50 രൂപ പിഴയായി വാങ്ങി,
ഒരു മുന്നറിയിപ്പും കൊടുത്ത് വിട്ടു. മദ്യപിച്ച്,
കാല് നിലത്തുറയ്ക്കാതെ നിന്നിരുന്ന ശ്രീനിവാസുലു ഇനി ആ തീവണ്ടിയിൽ യാത്ര
ചെയ്യില്ലെന്ന് വാക്കും കൊടുത്തു.











ടിക്കറ്റ് കളക്ടർ
നടന്നുപോകാൻ തുടങ്ങുമ്പോൾ ശ്രീനിവാസുലു പറഞ്ഞു: &#39;സർ,
എന്റെ കയ്യിൽ ഭക്ഷണം കഴിക്കാനുള്ള പണം പോലുമില്ല.&quot; ഇതുകേട്ട് ആ
ഉദ്യോഗസ്ഥൻ ശ്രീനിവാസുലുവിനെ തെറി വിളിച്ച്,
വാങ്ങിച്ച 50 രൂപ തിരികെ കൊടുത്ത് അദ്ദേഹത്തെ വെറുതെ
വിടുകയായിരുന്നു.

എല്ലാ ദിവസവും
അതിരാവിലെതന്നെ കുടിയേറ്റത്തൊഴിലാളികൾ കൊച്ചിയിലെ
കലൂർ ജംഗ്ഷനിലെത്തും. ഗൾഫ് ദിനാറുകൾകൊണ്ട് റോഡുകളും വീടുകളും
പണിയുന്ന കോൺട്രാക്ടർമാരും ഭൂവുടമകളും തങ്ങളെ ജോലിക്ക് വിളിക്കുന്നതും
പ്രതീക്ഷിച്ച് അവർ ക്ഷമാപൂർവം റോഡിനിരുരുവശത്തുമായി
കാത്തുനിൽക്കും. ജോലിദിവസങ്ങളിൽ രാവിലെ 6 മണിക്ക് എഴുന്നേറ്റ്
പ്രഭാതകൃത്യങ്ങൾ നിർവഹിച്ച്, റോഡിൽ വന്നുനിൽക്കുന്നതാണ്
അവരുടെ പതിവ്. ജോലി ഇല്ലാത്ത ദിവസങ്ങളിൽ മാത്രമേ പുഴയിൽ പോയി വിശാലമായി
കുളിക്കാനുള്ള സമയം ഉണ്ടാവുകയുള്ളൂ എന്ന്
തൊഴിലാളിയായ നാഗേഷ് പറയുന്നു.

7
മണിയാകുമ്പോഴേക്കും ജംഗ്ഷനിൽ തിരക്കേറും. &quot;ചില മാസങ്ങളിൽ,
ഞങ്ങളുടെ കൂട്ടർ 2,000 പേരെങ്കിലും ഇവിടെ
ഉണ്ടാകും.&quot;, ഒരു തൊഴിലാളി
പറയുന്നു. ആന്ധ്രാ സ്വദേശികളായ കുടുംബങ്ങൾ നടത്തുന്ന,
റോഡരികിലെ രണ്ട് ഭക്ഷണശാലകളിൽ ഒന്നിൽനിന്ന് പ്രഭാതഭക്ഷണം കഴിച്ച്,
ഉച്ചഭക്ഷണം പൊതിഞ്ഞെടുത്താണ് അവർ കാത്തുനിൽക്കുക. മുദ്ദയും (റാഗി ഉപയോഗിച്ച്
ഉണ്ടാക്കുന്ന, റായലസീമ പ്രദേശത്തെ മുഖ്യ ഭക്ഷ്യവിഭവം) അച്ചാറും
ചോറുമാണ് ഈ കടകളിൽ ലഭിക്കുന്നത്.

ജംഗ്ഷനിൽ പോയാലും
എല്ലാ ദിവസവും ജോലി കിട്ടണമെന്നില്ല. ഒരു തൊഴിലാളിയെ ജോലിയ്ക്ക് വിളിക്കുകയോ
വിളിക്കാതിരിക്കുകയോ ചെയ്യാം. &quot;ജോലി ഇല്ലാത്ത ദിവസങ്ങളിൽ ഞങ്ങൾ കള്ള്
കുടിച്ചു കിടന്നുറങ്ങും.&quot;, ഒരു കുടിയേറ്റ
തൊഴിലാളി പറയുന്നു.&quot;അനന്ത്പൂരിൽ
ഒരു ദിവസത്തെ ജോലിയ്ക്ക് കൂലി 200 രൂപയാണ്. ഇവിടെ
ദിവസക്കൂലിയായി 650 രൂപ കിട്ടും,
ചില ദിവസങ്ങളിൽ 750 രൂപയും. &quot;,
അനന്തപൂരിൽ ഗുജ്‌രി (പഴയ,ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ട
സാധനങ്ങൾ) വില്പന നടത്തുന്ന രംഗപ്പ പറയുന്നു. ഒരിക്കൽ ഒരു വീട്ടിൽ ചെറിയ ഒരു
വീട്ടുജോലി ചെയ്തുകൊടുക്കാൻ പോയപ്പോൾ, ഉടമസ്ഥൻ 1,000
രൂപ കൂലിയും ഒപ്പം ഭക്ഷണവും മദ്യവും കൊടുത്തത് പലരും ഓർത്തെടുക്കുന്നു.



ജംഗ്ഷൻ പ്രദേശത്ത്
ജീവിക്കുന്ന ഓരോരുത്തർക്കും പറയാൻ ഓരോ കഥയുണ്ട്.
എല്ലാവരുടെയും കഥ സമാനവുമാണ്: മഴക്കുറവ് കാരണം നിലക്കടലയുടെ
വിളവ് മോശമായത്, കുഴൽക്കിണറുകൾ പെരുകിയത്,
കർഷകർക്ക് സംഭവിച്ച നഷ്ടത്തിന് സർക്കാർ മതിയായ നഷ്ടപരിഹാരം കൊടുക്കാതിരുന്നത് - ഇങ്ങനെ പോകുന്ന ആ കഥകൾ.
കുതിച്ചുയരുന്ന കടബാധ്യതയ്ക്കുപുറമേ, തൊഴിലുറപ്പ് പണി
ലഭിക്കാതിരിക്കുകയും, ചെയ്ത പണിയുടെ കൂലി
ആഴ്ചകളോളം കിട്ടാതിരിക്കുകയും ചെയ്യുന്നതോടെ സാഹചര്യം പിന്നെയും വഷളാകുന്നു.

പല തൊഴിലുകൾ
ചെയ്യുന്നവർ ഇവിടെയുണ്ട്. പെയിന്റ് തൊഴിലാളികൾ,
നെയ്ത്തുകാർ, ഒരു ഓട്ടോ ഡ്രൈവർ,
ഒരു മുൻ സി.ആർ.പി.എഫ്. ജവാൻ, 82 വയസ്സുള്ള, കാഴ്ചാപരിമിതനായ ഒരാൾ,
വേനലവധിക്ക് ജോലി ചെയ്യാൻ വന്ന അനേകം വിദ്യാർഥികൾ എന്നിങ്ങനെ പലതരക്കാരെ
കുറച്ച് മണിക്കൂറുകൾക്കിടെ ഞാൻ പരിചയപ്പെടുകയുണ്ടായി. കാദിരി സ്വദേശിയായ 17-
കാരൻ രാജശേഖർ ഇക്കൊല്ലമാണ് പത്താം ക്ലാസ് പരീക്ഷയെഴുതിയത്;
കുടുംബത്തിന് കുറച്ച് അധികവരുമാനം നേടിക്കൊടുക്കാനാണ് അവൻ വന്നിരിക്കുന്നത്.
ബാലാജി നായക്കിനെപ്പോലെയുള്ള
വിദ്യാർത്ഥികൾക്ക് ,കേരളത്തിൽനിന്ന്
ലഭിക്കുന്ന പണം കോളേജിലെ ഫീസ് അടയ്ക്കാനുള്ളതാണ്.23
വയസ്സുകാരനായ ബാലാജി, കാദിരിയിലെ
വിവേകാനന്ദ കോളേജിൽ തെലുഗു സാഹിത്യവിഭാഗത്തിലെ ബിരുദ വിദ്യാർത്ഥിയായിരുന്നു.
ഞായറാഴ്ചകളിൽ ജോലിയ്ക്ക് പോയിട്ടാണ് അവൻ വിദ്യാഭ്യാസച്ചിലവുകൾക്കാവശ്യമായ
പണം കണ്ടെത്തിയിരുന്നത്. എന്നാൽ ഗ്രാമങ്ങളിൽ തൊഴിൽലഭ്യത കുറഞ്ഞുതുടങ്ങിയതോടെ,
അവന് കോളേജിൽ രണ്ടാംവർഷത്തിൽവെച്ച് പഠനം
നിർത്തേണ്ടിവന്നു. &quot;വിശപ്പുകൊണ്ട്
വയറെരിയുന്നതിനേക്കാൾ മോശമായ അവസ്ഥ വേറൊന്നുമില്ല.&quot;,
ബാലാജി പറയുന്നു. പഠനം നിർത്തിയതിനുപിന്നാലെ വിവാഹിതനായ ബാലാജി ഇപ്പോൾ തന്റെ
ഭാര്യയെയും പ്രായമായ മാതാപിതാക്കളെയും പോറ്റാനായി കാദിരിക്കും കൊച്ചിക്കും ഇടയിൽ
ജോലിതേടി സഞ്ചരിക്കുകയാണ്.



ബാലാജിയെപ്പോലെ അനേകം
വിദ്യാർത്ഥികളാണ് ജോലിയ്ന്വേഷിച്ച് ഇവിടെ
നിൽക്കുന്നത്. &#39;ഞങ്ങൾ ഡിഗ്രി നേടിയിട്ടാണ് വന്നിരിക്കുന്നത്.&quot;,
നല്ല രീതിയിൽ വേഷവിധാനം ചെയ്തിട്ടുള്ള ഒരു വിദ്യാർത്ഥി പറയുന്നു.
&quot;ഞങ്ങളിൽ ചിലർ അവധിക്കാലത്ത് ഇവിടെ ജോലിയ്ക്ക് വരുന്നവരാണ്.&quot;

ഒന്നിനുപുറകെ ഒന്നായി,
വീട്ടുടമകളും കോൺട്രാക്ടർമാരും ജംഗ്ഷനിലേയ്ക്ക് എത്തുന്നതോടെ ആളുകൾ
അവരുടെ ചുറ്റും തടിച്ചുകൂടുന്നു. &quot;കോൺട്രാക്ടർമാർ
ഒരു മണിക്കൂറോളം ചുറ്റിനടന്ന് തൊഴിലാളികളെ പരിശോധിക്കും. പ്രായവും ആരോഗ്യവുമെല്ലാം
നോക്കിയാണ് അവർ ജോലിക്ക് ആളെ തിരഞ്ഞെടുക്കുക.&quot;,
ജംഗ്ഷനിൽ നിൽക്കുന്ന തൊഴിലാളികളിൽ ഒരാളായ വീരപ്പ പറയുന്നു. സമയം 11
മണിയോടടുത്ത്, അന്നേ ദിവസം ഇനി
ആർക്കും ജോലി ഇല്ലെന്ന് വ്യക്തമാകുന്നതോടെ ബാക്കിയുള്ള തൊഴിലാളികൾ അൽപനേരം
സംസാരിച്ചുനിൽക്കുകയോ നടപ്പാതകളിൽ കിടന്നുറങ്ങുകയോ ചെയ്യും. ചിലർ ഒഴിഞ്ഞ
തെരുമൂലകളിൽ പോയിരുന്നു മദ്യപിക്കും.



ഉച്ചയ്ക്ക് ഒരുമണിയാകുമ്പോൾ,
ജോലി ലഭിക്കാത്ത തൊഴിലാളികളിൽ ചിലർ സമീപത്തുതന്നെയുള്ള,
വിശ്വഹിന്ദു പരിഷത്ത് പരിപാലിക്കുന്ന ശിവക്ഷേത്രത്തിൽ ലഭിക്കുന്ന സൗജന്യ
ഉച്ചഭക്ഷണം കഴിക്കാൻ പോകും. &quot;ശിവാലയം 
ഒരുപാട് ജീവനുകൾ രക്ഷിക്കുന്നുണ്ട്.&quot;,
ഒരു തൊഴിലാളി പറയുന്നു. &quot;കേരളത്തിലെ അരിയാണ് അവർ
തരുന്നതെങ്കിലും അത് പ്രശ്നമല്ല. അവർ എല്ലാവർക്കും ഭക്ഷണം കൊടുക്കും. ജോലി ലഭിക്കാത്ത
ദിവസങ്ങളിൽ ഞങ്ങളിൽ മിക്കവരും അവിടെനിന്നാണ് കഴിക്കാറുള്ളത്.&quot;

ജോലിദിവസം
അവസാനിക്കുന്നതോടെ തൊഴിലാളികൾ ഉറങ്ങാൻ പോകും. ചിലർ ജംഗ്ഷനിലെ നടപ്പാതകളിലും
അടുത്തുള്ള ബസ് സ്റ്റാൻഡിന്റെ പ്ലാറ്റഫോമിലുമാണ് ഉറങ്ങാൻ കിടക്കുന്നത്. മറ്റു ചിലർ
മലയാളികളിൽനിന്ന് വാടകയ്‌ക്കെടുത്ത വീടുകളുടെ പഴയ മുറികളിലും ടെറസുകളിലും
തലചായ്ക്കും.

&quot;വൈകീട്ട് 5
മണിക്ക് ലൈറ്റുകൾ തെളിയും, പക്ഷെ ഫാനുകൾ ഓൺ
ആകില്ല. രാത്രി 10 മണിയാകുമ്പോൾ
ലൈറ്റുകൾ അണഞ്ഞ് ഫാനുകൾ ഓൺ ആകും.&quot;, ഒരു മലയാളിയുടെ
വീടിന്റെ ടെറസിൽ ഉറങ്ങാൻ കിടക്കുന്ന രാമകൃഷ്ണ വിശദീകരിക്കുന്നു. &quot;ഞങ്ങൾക്ക്
സ്വിച്ചുകൾ പ്രവർത്തിപ്പിക്കാനാകില്ല. ഒരുദിവസത്തെ വാടക കൊടുത്താൽ മാത്രമേ
വീട്ടുടമ ഫാൻ ഓൺ ചെയ്യുകയുള്ളൂ. ആരെങ്കിലും ഒരാൾ പണം കൊടുക്കാതിരുന്നാൽപ്പോലും,
അവർ ഫാൻ ഓഫ് ചെയ്യും. അവിടെ കിടന്നുറങ്ങുന്ന 40
പേർക്കുംകൂടിയുള്ള ഒരേയൊരു ഫാനാണെങ്കിൽ‌പ്പോലും.

തെരുവുകളിൽ
കിടന്നുറങ്ങുന്നവരുടെ പ്രശ്നം മറ്റൊന്നാണ് - കൊതുകുകൾ.
&quot;കൊതുകുകൾ കടിച്ചാലും നിങ്ങൾക്ക് അസുഖമൊന്നും വരില്ല.&quot;,
62 വയസ്സുകാരിയായ വെങ്കട്ടമ്മ പറയുന്നു. വേറെ ചിലർ,
കൊച്ചിയിലെ വരണ്ട കാലാവസ്ഥയെയും കൊതുകുകളെയും അതിജീവിച്ച് ഉറക്കം കണ്ടെത്താൻ
മദ്യത്തെ ആശ്രയിക്കുന്നു.

800
രൂപയിൽ കുറഞ്ഞ കൂലിയ്ക്ക് ജോലി ചെയ്യാൻ വിസമ്മതിക്കുന്ന ആഞ്ജനേയുലുവിന്
മദ്യത്തിന്റെ രൂക്ഷഗന്ധമാണ്. അയാൾ സദാസമയവും മദ്യലഹരിയിലായിരിക്കും.
&quot;ചന്ദ്രബാബുവിനോട് (നായിഡു) എനിക്ക് ഒരു ശൗചാലയം കെട്ടിത്തരാൻ പറയൂ. എങ്കിൽ
ഞാൻ എന്റെ കുടി കുറയ്ക്കാം.&quot; അയാൾ പറയുന്നു. &quot;എന്റെ വീട്ടിൽ ശൗചാലയം
ഇല്ല.  കനാലിന് അരികിലേക്ക് ഞങ്ങൾ പോകുന്നത് കണ്ടാൽ ആളുകൾ ഞങ്ങൾക്ക് നേരെ
ഒച്ചയിടും.&quot;

കലൂർ ജംഗ്ഷനിലെ ഓരോ
തൊഴിലാളിയ്ക്കും ഒരു തൊഴിൽക്രമമുണ്ട്. മിക്കവരും മൂന്നാഴ്ച ജോലി ചെയ്ത്
ഒരാഴ്ചയ്ക്ക് ഗ്രാമത്തിലേക്ക് മടങ്ങും. ചിലർ പഴയ കടങ്ങൾ വീട്ടാനായി കൂടുതൽ കാലം
കൊച്ചിയിൽ തുടരും. &quot;ഞാൻ വീട്ടിൽ പോയിട്ട് ഒരു വർഷത്തിലേറെയായി. എല്ലാ ആഴ്ചയും
ഞാൻ വീട്ടിലേയ്ക്ക് 2,000 രൂപ അയക്കും.&quot;,
മുദിഗുബ്ബയിൽനിന്നുള്ള കർഷകനായ, 40 വയസ്സുകാരൻ
നാരായണസ്വാമി പറയുന്നു.&quot;ഇവിടെ
ഓരോരുത്തർക്കും ഓരോ ലഹരിയാണ്.&quot;, ശ്രീനിവാസുലു
പറയുന്നു. &quot;ചിലർക്ക് ചീട്ടുകളിയാണെങ്കിൽ ചിലർക്ക് മദ്യവും മറ്റു ചിലർക്ക്
ലോട്ടറി ടിക്കറ്റുകളുമാണ് ഭ്രമം.&quot;എന്നാൽ,
കലൂർ ജംഗ്ഷനിലെ റോഡിനിരുവശത്തുമായി
നിരക്കുന്ന ഈ തൊഴിലാളികൾക്കെല്ലാം പൊതുവായുള്ളത് അവരുടെ ജീവിതത്തിലെ
അനിശ്ചിതത്വമാണ്. 





പരിഭാഷ: പ്രതിഭ ആർ.കെ.

ടിക്കറ്റ് ഇല്ലെങ്കിലും ഞങ്ങൾ യാത്ര ചെയ്യും

No ticket, will travel

டிக்கெட் இல்லா பயணம்

বিনা টিকিটেই যাত্রা করব!

ଟିକଟ ନାହିଁ, ତଥାପି ଯିବୁ

ٹکٹ تو نہیں ہے، پر سفر کرنا ہے

Anantapur

The last battle of Laxmi Panda

01-AP017-08A-PS-Visible_Work_Invisible_Women__Cleaning_up_Panel_9B_HfVypIB.jpg

ഗ്രാമീണ സ്ത്രീകള്‍ ഏര്‍പ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ഒരുപാട്
തരത്തിലുള്ള ജോലികള്‍ ചിത്രീകരിച്ചിട്ടുള്ള <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%92%E0%B4%B0%E0%B5%81-%E0%B4%93%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B2%E0%B5%88%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AB%E0%B5%8B%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8B-%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%A6%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B6%E0%B4%A8%E0%B4%82/">ദൃശ്യമായ
ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകള്‍, ഒരു ചിത്ര പ്രദര്‍ശനം</a> എന്ന പ്രദര്‍ശനത്തിന്‍റെ ഭാഗമാണ് ഈ പാനല്‍. ഈ
ചിത്രങ്ങള്‍ മുഴുവന്‍ 1993 മുതല്‍ 2002 വരെയുള്ള കാലഘട്ടത്തില്‍ വിവിധ ഇന്ത്യന്‍
സംസ്ഥാനങ്ങളില്‍ നിന്നും പി. സായ്‌നാഥ് എടുത്തതാണ്.
നിരവധി വര്‍ഷങ്ങളോളം രാജ്യത്തിന്‍റെ മിക്കഭാഗത്തും പര്യടനം നടത്തിയ യഥാര്‍ത്ഥ
പ്രദര്‍ശനത്തെ പാരി ഇവിടെ ക്രിയാത്മകമായി ഡിജിറ്റൈസ് ചെയ്തിരിക്കുന്നു.ശുചീകരണ
പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ!ആന്ധ്രാപ്രദേശിലെ വിജയനഗരത്തിൽ
നിന്നുള്ള ഈ സ്ത്രീ തന്‍റെ വീടും പരിസരങ്ങളും ചെറിയൊരിടംപോലും അവശേഷിപ്പിക്കാതെ  വൃത്തിയായി സൂക്ഷിക്കുന്നു. ഇതാണ് വീട്ടിലെ ജോലി – അതായത് ‘സ്ത്രീകളുടെ ജോലി’. പക്ഷെ വീട്ടിലായാലും
പൊതു സ്ഥലങ്ങളിലായാലും അഴുക്കുകൾ നിറഞ്ഞ ‘ശുചീകരണത്തിന്‍റെ’ സിംഹഭാഗവും സ്ത്രീകളാണ് ചെയ്യുന്നത്. വരുമാനത്തേക്കാൾ കൂടുതൽ അമർഷമാണ് അവരിതിൽ
നിന്നും സമ്പാദിക്കുന്നത്. രാജസ്ഥാനിൽ നിന്നുള്ള ഈ സ്ത്രീയെപ്പോലുള്ളവർക്ക് അത് പ്രത്യേകിച്ചും
മോശമാണ്. അവർ ദളിതാണ്. സ്വകാര്യ വീടുകളിലെ ഫ്ലഷ് രഹിത കക്കൂസുകൾ (dry latrines) തോട്ടിപ്പണിയിലൂടെ വൃത്തിയാക്കുന്നതാണ് അവരുടെ ജോലി. രാജസ്ഥാനിലെ
സികറിൽ എല്ലാദിവസവും ഏകദേശം 25 വീടുകളിൽ അവർ ഈ ജോലി ചെയ്യുന്നു.ഓരോ വീട്ടിൽ നിന്നും
ഓരോ റോട്ടിയാണ് ഇതിനുള്ള പ്രതിഫലമായി അവർക്ക് ലഭിക്കുക. മാസത്തിലൊരിക്കൽ വീട്ടുകാർ, ഉദാരമതികളാണെൽ, കുറച്ച് പണവും നൽകാം. ഒരു വീട്ടിൽ നിന്ന് 10 രൂപ
ആകാം. അധികാരികൾ അവരെ ‘ഭംഗി’ എന്നു വിളിക്കുമ്പോൾ
അവർ സ്വയം വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് ‘മേഹ്തർ’ എന്നാണ്. അത്തരം സംഘങ്ങളിൽ
പെട്ട നിരവധിപേർ തങ്ങളെ ‘വാൽമീകികൾ’ എന്ന് കൂടുതലായി വിളിച്ചു
വരുന്നു.തന്‍റെ തലയിലുള്ള പാത്രത്തിൽ അവർ വഹിക്കുന്നത്
മനുഷ്യ വിസർജ്ജ്യങ്ങളാണ്. സ്വയം അഭിജാതരായി പരിഗണിക്കപ്പെടുന്ന സമൂഹം ഇതിനെ ‘രാത്രി മണ്ണ്’
എന്ന് വിളിക്കുന്നു. ഈ സ്ത്രീ ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും പ്രതിരോധശേഷി കുറഞ്ഞ, ചൂഷണം ചെയ്യപ്പെടുന്ന
പൗരന്മാരിൽ പെടുന്നു. അവരെപ്പോലുള്ള നൂറ് കണക്കിനാളുകൾ രാജ്യസ്ഥാനിലെ സികറിൽ മാത്രമുണ്ട്.









ഇന്ത്യയിൽ എത്ര തോട്ടിപ്പണിക്കാർ ഉണ്ട്?  സത്യത്തിൽ
നമുക്കറിയില്ല. 1971-ലെ സെൻസസ് വരെ അവരുടേത് ഒരു പ്രത്യേക തൊഴിലായി പട്ടികപ്പെടുത്തിയിരുന്നു പോലുമില്ല.
ചില സംസ്ഥാന സർക്കാരുകൾ നിസ്സാരമായി ‘രാത്രി മണ്ണ്’ പണിക്കാരുടെ അസ്ഥിത്വത്തെ നിഷേധിച്ചു. അപാകതകൾ നിറഞ്ഞ വിവരങ്ങൾ പോലും പറയുന്നത്
ഒരു ദശലക്ഷത്തോളം ദളിതർ തോട്ടിപ്പണി ചെയ്യുന്നുവെന്നാണ്.

അവരുടെ തൊഴിൽ &quot;അശുദ്ധി” എന്ന ഏറ്റവും മോശമായ
ശിക്ഷ ക്ഷണിച്ചു വരുത്തുന്നു. അവരുടെ നിലനിൽപ്പിന്‍റെ എല്ലായിടങ്ങളേയും വളരെ വിപുലവും
വ്യവസ്ഥാപിതവുമായ രീതിയിൽ അസ്പൃശ്യത പിന്തുടരുന്നു. അവരുടെ വാസസ്ഥലങ്ങളെ വളരെ കർക്കശമായി
വേർതിരിച്ചിരിക്കുന്നു. മിക്കതും നഗരങ്ങൾക്കും ഗ്രാമീണ പട്ടണങ്ങൾക്കും മദ്ധ്യേയാണ്.
ഗ്രാമങ്ങളിൽ അത് ആസൂത്രണമില്ലാത്ത ‘പട്ടണങ്ങൾ’ ആയി തീർന്നിരിക്കുന്നു.
പക്ഷെ, വൻനഗരങ്ങളിലും ചിലതുണ്ട്.കേന്ദ്രസർക്കാർ 1993-ൽ
എംപ്ലോയ്ന്റ് ഓഫ് മാനുവൽ
സ്കാവഞ്ചേഴ്സ് ആൻഡ് കൺസ്ട്രക്ഷൻ ഓഫ് ഡ്രൈ ലാട്രിൻസ് (പ്രൊഹിബിഷൻ) ആക്റ്റ് പാസ്സാക്കി. ഇത് തോട്ടിപ്പണി നിരോധിച്ചു. നിരവധി സംസ്ഥാനങ്ങളും ഇതിനോട്
പ്രതികരിച്ചത് തങ്ങളുടെ ഭൂപരിധിയിൽ തോട്ടിപ്പണി നിലവിലുണ്ടെന്ന വസ്തുതയെ നിസ്സാരമായി
നിഷേധിച്ചുകൊണ്ടും അതിനോട് നിശബ്ദത പുലർത്തി കൊണ്ടുമാണ്. അവരുടെ പുനരധിവാസത്തിനായി
നീക്കിവച്ചിരിക്കുന്ന മൂലധനം സംസ്ഥാനങ്ങൾക്ക് ലഭ്യവുമാണ്. പക്ഷെ നിലവിലില്ല എന്ന് നിങ്ങൾ
പറയുന്ന ഒന്നിനോട് നിങ്ങൾ എങ്ങനെ പൊരുതും? ചില സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ, സത്യത്തിൽ, മന്ത്രിസഭാ തലത്തിൽ തന്നെ ഈ നിയമം സ്വീകരിക്കുന്നതിനെ
പ്രതിരോധിച്ചിരുന്നു. നിരവധി മുനിസിപ്പാലിറ്റികളിലെയും വനിത ‘സഫായി കർമചാരികൾ’ക്ക് (ശുചീകരണ തൊഴിലാളികൾ) കുറഞ്ഞ വേതനമാണ് നൽകുന്നത്. അതിനാൽ ചിലവുകൾ
നടന്നുപോകാൻ അവർ ഇതോടൊപ്പം ‘രാത്രിമണ്ണ്’ ജോലിയും ചെയ്യുന്നു.
പലപ്പോഴും മാസങ്ങളോളം മുനിസിപ്പാലിറ്റികൾ അവർക്ക് ശമ്പളം നൽകാറില്ല. 1996-ൽ ഹരിയാനയിലെ സഫായി കർമചാരികൾ ഇത്തരം സമീപനത്തിനെതിരെ വലിയൊരു സമരം തുടങ്ങി.
അവശ്യ സേവന നിർവഹണ നിയമം (Essential
Services Maintenance Act) നടപ്പാക്കി എഴുന്നൂറോളം
സ്ത്രീകളെ 70 ദിവസത്തോളം തടവിലാക്കിക്കൊണ്ടാണ് സംസ്ഥാന സർക്കാർ
ഇതിനോട് പ്രതികരിച്ചത്. സമരക്കാരുടെ ഒരേയൊരു ആവശ്യം ഇതായിരുന്നു: ഞങ്ങൾക്ക് സമയത്ത് ശമ്പളം തരിക.





ഈ തൊഴിലിനെ വലിയൊരളവോളം സാമൂഹികമായി അംഗീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇതവസാനിപ്പിക്കാൻ
സാമൂഹ്യ പരിഷ്കരണം ആവശ്യമാണ്. കേരളം 1950-കളിലും 60-കളിലും നിയമ നിർമ്മാണമൊന്നും കൂടാതെ ‘രാത്രി മണ്ണ്’ ജോലി അവസാനിപ്പിച്ചു. പൊതു നടപടിയായിരുന്നു, ഇപ്പോഴും അങ്ങനെതന്നെ, ഇതിൽ
പ്രധാനം.

ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾ: ശുചീകരണ പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ! ... (പാനല്‍ 9B)

புலப்படும் பணியும், புலப்படாத பெண்களும் - சுத்தம் செய்தல்! (பகுதி 9ஆ)

Visible Work, Invisible Women: Cleaning up! (Panel 9B)

દેખીતાં કામ, અદ્રશ્ય મહિલાઓ: સાફસફાઈ! (પેનલ 9B)

ଦୃଶ୍ୟମାନ କାର୍ଯ୍ୟ, ଅଦୃଶ୍ୟ ମହିଳା: ସଫେଇ କାମ! (ପ୍ୟାନେଲ୍‌ ୯ବି)

ಕಾಣುವ ಕೆಲಸಗಳ ನಡುವೆ ಕಾಣದೆ ಹೋಗುವ ಮಹಿಳೆಯರು: ಸ್ವಚ್ಛತೆ! (ಪ್ಯಾನೆಲ್‌ 9B)

দৃশ্যমান কাম, অদৃশ্য মহিলা: চাফাইকৰ্ম! (৯-খ পেনেল)

ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ ਬੋਲੇ, ਔਰਤ ਰਹੀ ਓਹਲੇ ਦੀ ਓਹਲੇ: ਸਾਫ਼-ਸਫ਼ਾਈ! (ਪੈਨਲ 9B)

కనిపించే పని, కనిపించని మహిళలు: తలపై ‘మల’ భారం! (ప్యానల్ 9బి)

দৃশ্যমান কাজ, অদৃশ্য নারী - সাফসাফাই! (প্যানেল ৯বি)

काम ही काम, महिलाएं गुमनाम: साफ़-सफ़ाई! (पैनल 9B)

दिसणारं काम, न दिसणाऱ्या बाया – साफसफाई (पॅनेल ९ ब)

کام ہی کام، عورتیں گمنام: صاف صفائی! (پینل ۹ بی)

Sikar

01-N001-05_done-PS-Crop-Visible_Work_Invisible_Women_-_Visible_work_Invisi.jpg

ഗ്രാമീണ സ്ത്രീകള്‍ ഏര്‍പ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ഒരുപാട്
തരത്തിലുള്ള ജോലികള്‍ ചിത്രീകരിച്ചിട്ടുള്ള <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%92%E0%B4%B0%E0%B5%81-%E0%B4%93%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B2%E0%B5%88%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AB%E0%B5%8B%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8B-%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%A6%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B6%E0%B4%A8%E0%B4%82/">ദൃശ്യമായ
ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകള്‍, ഒരു ചിത്ര പ്രദര്‍ശനം</a> എന്ന പ്രദര്‍ശനത്തിന്‍റെ ഭാഗമാണ് ഈ പാനല്‍. ഈ
ചിത്രങ്ങള്‍ മുഴുവന്‍ 1993 മുതല്‍ 2002 വരെയുള്ള കാലഘട്ടത്തില്‍ വിവിധ ഇന്ത്യന്‍
സംസ്ഥാനങ്ങളില്‍ നിന്നും പി. സായ്‌നാഥ് എടുത്തതാണ്.
നിരവധി വര്‍ഷങ്ങളോളം രാജ്യത്തിന്‍റെ മിക്കഭാഗത്തും പര്യടനം നടത്തിയ യഥാര്‍ത്ഥ
പ്രദര്‍ശനത്തെ പാരി ഇവിടെ ക്രിയാത്മകമായി ഡിജിറ്റൈസ് ചെയ്തിരിക്കുന്നു.ദൃശ്യമായ ജോലി,
അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾഅവര്‍
മലഞ്ചരിവിലേക്ക് വരികയായിരുന്നു. വലിയ ചുമട് അവരുടെ മുഖം മറച്ചിരുന്നു. ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യയായ സ്ത്രീ. ഒഡീഷയിലെ മാല്‍കാൻഗിരിയിലെ ഈ ഭൂരഹിത
വ്യക്തിക്ക് ഇത് അദ്ധ്വാനത്തിന്‍റെ അടുത്ത ദിവസം മാത്രം. വെള്ളവും വിറകും കാലിത്തീറ്റയും
ശേഖരിക്കുക. ഒരു സ്ത്രീയുടെ ജീവിതത്തിന്‍റെ മൂന്നിലൊന്ന് വേണ്ടിവരുന്ന മൂന്ന് ജോലികൾ.
രാജ്യത്തിന്‍റെ വിവിധ മേഖലകളിൽ 7 മണിക്കൂറുകൾ വരെ കുടുംബത്തിനുവേണ്ടി വെള്ളവും വിറകും ശേഖരിക്കാനായി സ്ത്രീകൾ ചിലവഴിക്കുന്നു.
കാലിത്തീറ്റ ശേഖരിക്കുന്നതിനും സമയമെടുക്കും. ഇവ മൂന്നും ശേഖരിക്കുന്നതിനായി ഗ്രാമീണ
ഇന്ത്യയിലെ ദശലക്ഷക്കണക്കിന് സ്ത്രീകൾ ഓരോ ദിവസവും കിലോമീറ്ററുകളോളം നടക്കുന്നു.





ചുമടുകൾക്ക്
വലിയ ഭാരമാണ്. മാല്‍കാൻഗിരിയുടെ ചരിവിലൂടെ നടക്കുന്ന
ആദിവാസി സ്ത്രീയുടെ തലയിൽ ഏകദേശം 30 കിലോ
വിറകുണ്ട്. ഇനിയും അവർക്ക് മൂന്ന് കിലോമീറ്ററുകൾ പോകാനുണ്ട്. ഒരുപാട് സ്ത്രീകൾ വീട്ടിലേക്ക്
വെള്ളം കൊണ്ടുവരാൻ വലിയദൂരം ഇതേരീതിയിൽ നടന്നു ബുദ്ധിമുടുന്നു.

മദ്ധ്യപ്രദേശിലെ
ജാബുവയിൽ തടിപ്പാലത്തിൽ നിൽക്കുന്ന ആ സ്ത്രീ ചുറ്റുമതിലില്ലാത്ത കിണറ്റിൽ നിന്നും വെള്ളം
കോരുകയാണ്. പൊടിയും ചെളിയും വീഴാതിരിക്കാനായി തടിക്കഷണങ്ങൾ കൊണ്ട് കിണർ മൂടിയിരിക്കുകയാണ്.
അവ പരസ്പരം ചേർത്ത് കെട്ടിയിട്ടു പോലുമില്ല.
ശരീരത്തിന്‍റെ നില തെറ്റിയാല്‍ കിണറിന്‍റെ 20 അടി താഴ്ചയിലേക്കാണ്
അവർ വീഴുന്നത്. വശങ്ങളിലേക്കവർ തെന്നിയാൽ തടിക്കഷണങ്ങളാല്‍ പാദങ്ങൾ ചതയും. വനനശീകരണം
നടന്നതോ ജലക്ഷാമമുള്ളതോ ആയ പ്രദേശങ്ങളിൽ കഠിനവും വിരസവുമായ
ഈ ജോലി കൂടുതൽ വഷളാകുന്നു. ദൂരം വർദ്ധിക്കുന്നു. അതിനാൽ ഒരൊറ്റത്തവണ തന്നെ കൂടുതൽ ഭാരം
ചുമക്കാൻ സ്ത്രീകൾ ശ്രമിക്കുന്നു. 



ഏറ്റവും
നല്ല സമയങ്ങളിലെ ബുദ്ധിമുട്ട് നിറഞ്ഞ പണികളാണിതൊക്കെ.
പക്ഷെ ദശലക്ഷക്കണക്കിനാളുകൾക്ക് ഗ്രാമത്തിലെ പൊതുഭൂമി (village common lands) പ്രാപ്യമല്ലാത്തതിനാൽ
പ്രശ്നങ്ങൾ വഷളാവുന്നു. രജ്യത്തുടനീളം മിക്ക സംസ്ഥാനങ്ങളിലും പൊതുഭൂമി അതിവേഗം സ്വകാര്യവത്കരിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്നു.
ഇത് ദരിദ്രരെ, പ്രത്യേകിച്ച് കർഷകത്തൊഴിലാളികളെ, ബാധിക്കുന്നു. കാലങ്ങളോളം
അവർ ഉപഭോഗം ചെയ്ത വിളകളുടെ വലിയൊരു പങ്കും പൊതുഭൂമി അവർക്ക് നൽകിയിട്ടുണ്ട്.
പൊതുഭൂമി നഷ്ടപ്പെടുക എന്നു പറഞ്ഞാൽ കുളങ്ങൾ,
വഴികൾ, മേച്ചൽ
പുറങ്ങൾ, വിറക്, വളർത്തു ജന്തുക്കൾക്കുള്ള
തീറ്റ, വെള്ളം എന്നിവയൊക്കെ
മറ്റു പലതിനോടുമൊപ്പം നഷ്ടപ്പെടുക എന്നാണ്. ഇതിന്‍റെയർത്ഥം ഫലങ്ങൾ ലഭിക്കാമായിരുന്ന
മരക്കൂട്ടങ്ങളും സസ്യങ്ങളും ഇല്ലാതായിരിക്കുന്നു എന്നാണ്.

പൊതുഭൂമികളുടെ
സ്വകാര്യവത്കരണവും വാണിജ്യവത്കരണവും പാവപ്പെട്ട പുരുഷന്മാരെയും സ്ത്രീകളെയും ഒരുപോലെ
ബാധിക്കുന്നു. പക്ഷെ സ്ത്രീകളാണ് പൊതുഭൂമിയിൽ നിന്നും ആവശ്യമുള്ളതൊക്കെ ശേഖരിച്ചിരുന്നത്.
ദളിതരും ഭൂരഹിത തൊഴിലാളികളുടെ പാർശ്വവത്കൃത കൂട്ടങ്ങളുമാണ് ഏറ്റവുമധികം ബാധിക്കപ്പെടുന്നവർ.
ഹരിയാന പോലെയുള്ള സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ ഫാക്ടറികൾ,
ഹോട്ടലുകൾ, ഡിസ്റ്റിലറികൾ, ആഡംബര കാർഷിക തോട്ടങ്ങൾ
എന്നിവയ്ക്കു വേണ്ടിയും കോളനികൾ നിർമ്മിക്കുന്നതിനു വേണ്ടിയും ഉയർന്ന ജാതിക്കാൻ
നയിക്കുന്ന പഞ്ചായത്തുകൾ അവ പാട്ടത്തിനെടുക്കുന്നു.ട്രാക്ടറുകളുടെ
കാര്യം പോകട്ടെ, കൊയ്ത്ത് യന്ത്രങ്ങളുടെ
വലിയ രീതിയിലുള്ള ഉപയോഗം തന്നെ
ഭൂഉടമകൾക്ക് കുറച്ച് തൊഴിലാളികൾ മതി എന്നായിക്കിയിട്ടുണ്ട്.
അതുകൊണ്ട് ഒരിക്കൽ ദരിദ്രരെ നിലനിർത്താനും കഴിഞ്ഞു കൂടാനും സഹായിച്ചിരുന്ന പൊതു ഭൂമികൾ
വിൽക്കാൻ അവർക്ക് തോന്നിത്തുടങ്ങി. പലപ്പോഴും പാവപ്പെട്ട മനുഷ്യർ അതിനെ പ്രതിരോധിക്കുമ്പോൾ
ഭൂഉടമകൾ ജാതിപരവും സാമ്പത്തികമായ ബഹിഷ്കരണം നടത്തിക്കൊണ്ട്
തിരിച്ചടിച്ചു. പൊതുഭൂമി നഷ്ടപ്പെടുന്നുവെന്നും ബഹിഷ്കരണം നേരിടുന്നുവെന്നും പറഞ്ഞാൽ
അതിനർത്ഥം നിരവധി പ്രദേശങ്ങളിൽ സ്ത്രീകൾക്ക് കക്കൂസ് സൗകര്യം പോലും നഷ്ടമായിരിക്കുന്നു
എന്നാണ്. ഇത് അവരിൽ നിരവധി പേർക്കും നിലവിൽ വലിയൊരു പ്രശ്നമാണ്.



വിറകും
കാലിത്തീറ്റയും വെള്ളവും ശേഖരിച്ചുകൊണ്ട് ദശലക്ഷക്കണക്കിന് വീടുകളാണ് മുന്നോട്ടു പോകുന്നത്.
പക്ഷെ ഈ തൊഴിൽ ചെയ്യുന്നവർ വലിയ വിലയാണ് അതിനു നൽകുന്നത്.

ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾ: ദൃശ്യമായ ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകൾ (പാനൽ 5)

புலப்படும் பணிகள், புலப்படாத பெண்கள் - புலப்படும் வேலை, புலப்படாத பெண்கள் (பகுதி 5)

Visible Work, Invisible Women: Visible work, invisible women  (Panel 5)

ଦୃଶ୍ୟମାନ କାମ, ଅଦୃଶ୍ୟ ମହିଳା: ଦୃଶ୍ୟମାନ କାମ, ଅଦୃଶ୍ୟ ମହିଳା (ପ୍ୟାନେଲ୍ ୫)

ಕಾಣುವ ಕೆಲಸಗಳ ನಡುವೆ ಕಾಣದೆ ಹೋಗುವ ಮಹಿಳೆಯರು: ಕಾಣುವ ಕೆಲಸಗಳ ನಡುವೆ ಕಾಣದೆ ಹೋಗುವ ಮಹಿಳೆಯರು (ಪ್ಯಾನೆಲ್‌ 5)

দৃশ্যমান কাম, অদৃশ্য নাৰী: দৃশ্যমান কাম, অদৃশ্য নাৰী (৫ নং পেনেল)

కనిపించే పని, కనిపించని మహిళలు: కనిపించే పని, కనిపించని మహిళలు (ప్యానల్ 5)

দৃশ্যমান কাজ, অদৃশ্য নারী - দৃশ্যমান কাজ, অদৃশ্য নারী (প্যানেল ৫)

ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ ਬੋਲੇ, ਔਰਤ ਰਹੀ ਓਹਲੇ ਦੀ ਓਹਲੇ: ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ ਬੋਲੇ, ਔਰਤ ਰਹੀ ਓਹਲੇ ਦੀ ਓਹਲੇ (ਪੈਨਲ 5)

દેખીતાં કામ, અદ્રશ્ય મહિલાઓ: દેખીતાં કામ, અદ્રશ્ય મહિલાઓ (પેનલ 5)

काम ही काम, महिलाएं गुमनाम: काम ही काम, महिलाएं गुमनाम (पैनल 5)

दिसणारं काम, न दिसणाऱ्या बाया - दिसणारं काम, न दिसणाऱ्या बाया (पॅनेल – ५)

کام ہی کام، عورتیں گمنام: کام ہی کام، عورتیں گمنام (پینل ۵)

Malkangiri

01-ORISSA-06-08-PS-Visible_Work_Invisible_Women_-_A_field_but_not_ones_o_mvUFAeh.jpg

ഗ്രാമീണ സ്ത്രീകള്‍ ഏര്‍പ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ഒരുപാട്
തരത്തിലുള്ള ജോലികള്‍ ചിത്രീകരിച്ചിട്ടുള്ള <a href="https://ruralindiaonline.org/en/articles/%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%9C%E0%B5%8B%E0%B4%B2%E0%B4%BF-%E0%B4%85%E0%B4%A6%E0%B5%83%E0%B4%B6%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AF-%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B4%B3%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%92%E0%B4%B0%E0%B5%81-%E0%B4%93%E0%B4%A3%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B2%E0%B5%88%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E2%80%8D-%E0%B4%AB%E0%B5%8B%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8B-%E0%B4%AA%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%A6%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D%E0%B4%B6%E0%B4%A8%E0%B4%82/">ദൃശ്യമായ
ജോലി, അദൃശ്യരായ സ്ത്രീകള്‍, ഒരു ചിത്ര പ്രദര്‍ശനം</a> എന്ന പ്രദര്‍ശനത്തിന്‍റെ ഭാഗമാണ് ഈ പാനല്‍. ഈ
ചിത്രങ്ങള്‍ മുഴുവന്‍ 1993 മുതല്‍ 2002 വരെയുള്ള കാലഘട്ടത്തില്‍ വിവിധ ഇന്ത്യന്‍
സംസ്ഥാനങ്ങളില്‍ നിന്നും പി. സായ്‌നാഥ് എടുത്തതാണ്.
നിരവധി വര്‍ഷങ്ങളോളം രാജ്യത്തിന്‍റെ മിക്കഭാഗത്തും പര്യടനം നടത്തിയ യഥാര്‍ത്ഥ
പ്രദര്‍ശനത്തെ പാരി ഇവിടെ ക്രിയാത്മകമായി ഡിജിറ്റൈസ് ചെയ്തിരിക്കുന്നു.ജോലി കൃഷിയെങ്കിലും ഭൂമി സ്വന്തമല്ലഫോട്ടോ എടുക്കുന്നതില്‍ ഭൂവുടമ
അഭിമാനിച്ചു. തന്‍റെ പാടത്ത് 9 സ്ത്രീകള്‍ നിരയായി മുന്നോട്ടു കുനിഞ്ഞുകൊണ്ട്
പറിച്ചുനടീല്‍ ജോലി ചെയ്യുമ്പോള്‍ അയാള്‍ എഴുന്നേറ്റ് നില്‍ക്കുകയായിരുന്നു. അവര്‍ക്ക്
40 രൂപ കൊടുത്തെന്ന് അയാള്‍ പറഞ്ഞു. പക്ഷെ സ്ത്രീകള്‍ ഞങ്ങളോട് പിന്നീട് പറഞ്ഞത്
അയാള്‍ 25 രൂപയാണ് നല്‍കിയതെന്നാണ്. ഒഡിഷയിലെ റായ്‌ഗഢില്‍ നിന്നുള്ള ഭൂരഹിത തൊഴിലാളികളായിരുന്നു അവര്‍.





ഇന്ത്യയില്‍
ഭൂമിയുള്ള കുടുംബങ്ങളിലെ സ്ത്രീകള്‍ക്കു പോലും ഭൂമിക്ക് അവകാശമില്ല. സ്വന്തം മാതാപിതാക്കളുടെ
വീട്ടിലുമില്ല, ഭര്‍ത്താവിന്‍റെയും ഭര്‍തൃ മാതാപിതാക്കളുടെയും വീട്ടിലുമില്ല.
ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ട, വിധവകളാക്കപ്പെട്ട, വിവാഹബന്ധം വേര്‍പെടുത്തപ്പെട്ട
സ്ത്രീകളുടെ ജീവിതം ബന്ധുക്കളുടെ വയലുകളില്‍ പണിക്കാരികളായി അവസാനിക്കുന്നു.

Choose a category of interest